İnsan Hakları Derneği (İHD) Merkez Hapishaneler Komisyonu, 2023 yıllı cezaevleri hak ihlali raporunu açıkladı. Ankara Kızılay’da bulunan bir otelde yapılan basın toplantısına İHD Eş Genel Başkanı Hüseyin Küçükbalaban, İHD MYK üyesi Nuray Çevirmen’nin yanı çok sayıda kişi katıldı.
Raporu okuyan Çevirmen, hak ihlallerinin ailelerin ve avukatlarının yaptığı başvuru ile İHD’nin yaptığı çalışmalar sonucu elde edildiğini belirtti.
BİR YILDA 24 BİN İHLAL
Çevirmen, 2023 yılında Türkiye’deki 51 kentte bulunan 6 tanesi açık olmak üzere toplam 147 cezaevinde en az 23 bin 899 hak ihlalin yaşandığının bilgisini paylaştı. Cezaevlerinde tutsaklara dönük hak ihlallerinin gün geçtikçe arttığına dikkati çeken Çevirmen, “Bu raporda yer alan ihlaller; sadece İHD’nin ulaşabildiği gerçek durumun çok kısıtlı bir bölümünü ortaya koymaktadır. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü, siyasi, yabancı uyruklu, hasta tutsaklar, yaşamını yitiren tutsaklar, LGBT+ bireylerin yanı sıra engelli, bebek ve kadınlara ilişkin verileri de kamuoyuna açıklamıyor. 2023 yıllında 19 yeni cezaevi açıldı. Bunun yanı sıra 2024 yıllında ise 12 cezaevi açılması planlanıyor. Bu da göstermektedir ki; Türkiye’nin mevcut iktidar anlayışı genel itibariyle insanları hapsetme üzerine bir gelecek tahayyülü öngörmektedir” dedi.
8 AYDA 78 BİN KİŞİ TUTUKLANDI
Çevirmen 8 ayda 78 bin kişinin tutuklandığını ve cezaevlerinde bulunanların sayısının 2 Mayıs itibari ile 329 bine yükseldiğini kaydetti. Tutsakların yaşadığı sağlık sorunlarını da tek tek sıralayan ve bu ihlallerin ortaya çıkmasına neden olan uygulamaları da “insanlık onuruna aykırı” olarak belirten Çevirmen, “Ne yazık ki ağır hasta mahpuslar, hastalıklarının son dönemlerine gelmelerine rağmen tahliye edilmiyor. Adli Tıp Kurumu’nun (ATK) tahliye kararlarını siyasi tutum izleyerek vermesi, hastane raporlarının ATK tarafından kabul edilmemesi ve verilen raporların ya da alınan kararların ‘güvenlik’ gerekçesi ile uygulanmaması da ağır hasta ve hasta mahpusların durumlarının ciddiyetini artırmaktadır” diye konuştu.
6 YILDA 2 BİN 258 TUTSAK YAŞAMINI YİTİRDİ
Çevirmen, sağlık hakkı ihlali ile ilgili 6 bin 639 ihlal tespit ettikleri ifade ederek, “2018 yıllından beri cezaevlerinde en az 2 bin 258 kişi yaşamını yitirdi. 2023 yıllında da en az 42 kişi yaşamını yitirdi. 3 Nisan’a kadar süren dönüşümlü açlık grevine 91 cezaevinden yaklaşık olarak bin 997 kişi katıldı.
EN ÇOK İHLAL İŞKENCEDEN
İşkence başlığı altında yaşanan ihlallere de işaret eden Çevirmen, en az 17 bin 218 ihlalin meydana geldiğini söyledi. Çevirmen bunlardan 772’sinin darp, tehdit ve hakaret, 175’nin çıplak arama, 567 ağız içi arama, 252 ayakta sayım, 240 havalandırma hakkının engellenmesi olduğunu kaydetti.
Çevirmen yaşanan oda ve koğuşlarda yaşanan sorunlar, ajanlık dayatması, kameraların yaşam alanlarına konulması, baskın ve aramalarda eşyaların dağıtılmasının yanı sıra pek çok konuya da dikkati çekerek, 169 ayrımcılık yasağı ihlalinin de yaşandığını söyledi. Sosyal aktivitelerin engellenmesine ilişkin ise 2 bin 246 iletişim ve haberleşme hakkı ihlalinin de yaşandığını dile getiren Çevirmen, 2 bin 216 bin bilgiye erişim hakkının gasp edildiğini aktardı.
424 TUTSAĞIN TAHLİYESİ ERTELENDİ
İdare ve Gözlem Kurullarının yol açtığı ihlallere de değinen Çevirmen, “Bu yönetmelik doğrultusunda kurulan kurullar, kendilerini mahkeme yerine koyarak mahpuslar hakkında ‘iyi halli’ olup olmama durumları hakkında değerlendirmede bulunmakta, koşullu salıverilme ve denetimli serbestlik haklarından yararlanıp yararlanmayacaklarına karar vermektedir. Ayrıca İdare ve Gözlem Kurulu mahpuslarla ilgili değerlendirmelerinde, mahpusların yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce aldığı disiplin cezalarının da gerekçe gösterilerek iyi olmadığına karar vermesi de ‘geçmişe yürüme yasağı’ ilkesine aykırı uygulamalar yürütmektedir ve mahpusların tahliyelerini engellemektedir. Gözlem kurulları mahpusların iyi halli olup olmadığına karar verirken soyut ve sübjektif yorumlarda bulunmakta, siyasi mahpuslardan da pişman olduklarına dair beyan istemektedirler. Bu kararlardan kaynaklı yüzlerce politik mahpus denetimli serbestlik ve koşullu salıverilme haklarından mahrum bırakılmaktadır. Yönetmeliğin uygulanmaya başlandığı tarihten, 2023 yılı sonuna kadar en az 426 mahpusun tahliyeleri belli periyotlarla engellendi” diye konuştu.
YANIT YOK!
PKK Lideri Abdullah Öcalan’a yönelik uygulanan tecrit ve yansımalarına da dikkati çeken Çevirmen, tecridin pek çok uluslararası normlara aykırı olduğunu anımsattı. Çevirmen, PKK Lideri Abdullah Öcalan ile görüşmek üzere 29 Kasım 2023’te başvuru yaptıklarını ancak Adalet Bakanlığı’nın hala herhangi bir yanıt vermediğini söyledi.
SAĞLIKLARI OLUMSUZ ETKİLENİYOR
Y VE S Tipi olarak bilinen cezaevlerinde tutulan tutsakların tecrit altında olduğunu aktaran Çevirmen, “Daha önce kalabalık olarak tutuldukları hapishanelerden sevk edilen mahpuslar bu cezaevlerinde tek başlarına tutulmakta ve bulundukları koğuşun havalandırması olmadığından günde 1 saat ayrı bir yerde bulunan havalandırma bölümüne götürülmektedir. Bu uygulama ile mahpusların ruh ve bedensel sağlıkları olumsuz etkilenmektedir” diye kaydetti.
24 SAAT İZLENİYOR
Cezaevlerinde en az 13 bin 819 kadın tutsağın yanı sıra en az 2 bin 983 çocuk tutsağın olduğunu da paylaşan Çevirmen, “Kadın mahpusların sağlık hakları engellenmiş durumdadır. Ağız içi aramalardan kaynaklı sağlık hakkı ihlal edilen kadın mahpuslara dair başvurular kurumumuza yapılmıştır. Hijyen ve temizlik malzemelerinin verilmemesi, sıcak suya ve temiz suya erişim problemleri de yaşanmaya devam ediyor. Kadın mahpusların yaşam alanlarını gören kameralar da mahremiyetini ortadan kaldıran uygulama olarak devam ediyor. Koğuşlar bu kameralarla 24 saat izleniliyor. Ayrıca iç kameralar banyo-tuvalet kapılarını görürken, dış kameralarda yatakhane ve tuvalet içlerini görüyor. Kadın Mahpuslardan 21 hapishaneden 203 başvuru alınmıştır” diye belirtti. Çevirmen, LGBT+ bireylere de yönelik ayrımcılık ve insanlık dışı uygulamalara dikkat çekti.
Uygulamalar nedeniyle yaşanan ihlallerin son bulması için taleplerini de sıralayan Çevirmen, bu uygulamaların son bulması ve Türkiye’nin de altına imza attığı uluslararası normları uygulamasını istedi.
