Teknoloji ve tıp biliminin gelişi ile birlikte evreni, dünyayı, canlıyı ve insanı daha iyi anlıyoruz. İnsan vücudunun sınırlarının farkına varıyoruz. Bir insanın anne rahmine düşmesinden ölümüne nasıl geliştiğini, hücrelerin nasıl bir düzen ile yenilendiğini mikroskoplar ile takip edebiliyoruz.
İnsan vücudu her ne kadar iyi bilinse de beyin gibi bazı organların sınır ve yetenekleri halen gizemini koruyor. Hatta bazı uzmanlar beynin sınırlarını asla tam olarak anlayabileceğimize inanmıyor. Ancak son çalışmalar beynin sınırlarını kavramızda önemli bir atılım sağladı.
BEYİN KENDİ KENDİNİ YENİLEYEBİLİYOR
Nöroplastisite, tıpta beynin adaptasyon ihtiyacını fark ettiğinde kendini yeniden yapılandırma yeteneği demek. Yani beyin, yaşam boyu gelişmeye ve değişmeye devam edebilir. Örneğin, bir araba kazasından sonra beyin travması konuşma yeteneğini etkiliyorsa, bu yeteneği kalıcı olarak kaybetmek gerekmez. Terapi ve rehabilitasyon ile beyindeki bu yeteneğin yeniden öğrenilmesi sağlanabilir.
BEYİN NASIL YENİDEN KODLANIR?
Beyni yeniden kodlamak oldukça karmaşık gelebilir, ancak bu kesinlikle evde yapılabilecek bir egzersiz. Kanıtlar, düzenli fiziksel aktivitenin bilişsel işlevi ve beyin plastisitesini iyileştirebileceğini gösteriyor. Bununla birlikte, ne kadar egzersize ihtiyaç duyulduğunu ve bu faydaların ne kadar sürebileceğini kanıtlayan araştırmalar net değil.
Avustralya’daki Adelaide Üniversitesi’nde yakın zamanda yürütülen bir araştırma, 30 dakikalık yoğun bir egzersiz seansının beyinde hafıza ve motor beceri koordinasyonundaki gelişmeler de dahil olmak üzere beyni daha “esnek” hale getiren değişikliklere yol açabileceğini öne sürüyor.
Peki beyin nasıl değiştirilir? Healthline sitesinde yayınlanan psikolog Timothy J. Legg’in önerdiği 6 madde:
1- BİLGİSAYAR OYUNU OYNAYIN
Video oyunlarının potansiyel faydaları ve riskleri hakkındaki tartışmalar oldukça çekişmeli olabilir. Ancak yapılan araştırmalarda oyun oynamaktan hoşlanan kişilerde bu hobinin pek çok bilişsel faydası olabileceğini öne sürüyor. Araştımaların sonuçlarına göre bilgisayar oyunları oynamanın faydaları şu şekilde: motor koordinasyon; görsel tanıma ve mekansal navigasyon; hafıza ve tepki süresi; akıl yürütme, karar verme ve problem çözme becerileri; dayanıklılık; işbirliği ve ekip katılımı.
Kısacası, video oyunları oynamak beyne yeni beceriler öğretiyor. Bu efektler oyun deneyimi kesinlikle geliştirebilir ancak aynı zamanda hayatın geri kalanına da yansır:
Bir oyundaki başarısızlıktan kurtulmayı öğrenmek, aksiliklerden geri dönme konusunda kişinin daha iyi olmasına yardımcı olabilir. Bir oyundaki bir görev için farklı çözümler keşfetmek, yaratıcı düşünceyi geliştirmeye yardımcı olabilir.
FARKLI OYUNLAR FARKLI FAYDALAR SAĞLIYOR
2019 yılında Brain Sciences dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, farklı oyun türleri farklı avantajlar sunabilir: 3 boyutlu macera oyunları; hafıza, problem çözme ve sahne tanımadaki gelişmelere katkıda bulunuyor. Bulmaca oyunları; problem çözme becerilerini, beyin bağlantılarını ve mekansal tahminleri artırmaya yardımcı oluyor. Dans veya egzersiz video oyunları gibi ritim oyunları; görsel uzamsal hafızayı ve dikkati geliştirmeye yardımcı olabilir.
Bu etkiler, yaklaşık 16 saatlik oyundan sonra ortaya çıkıyor. Bu, elbette bir kerede 16 saat oynamak gerektiği anlamına gelmiyor. Ancak boş zamanlara haftalık birkaç saatlik oyun eklemek, nöroplastisiteyi geliştirmenin harika bir yolu olabilir.
2- YENİ BİR DİL ÖĞRENİN
Yeni bir dil edinmenin bilişsel işlevi geliştirdiğini gösteren pek çok kanıt var. Andrea Federspiel’ın 2012 yılında Cortex Dergisinde yayınlanan bir çalışmasında araştırmacılar, İsviçre’de Almanca okuyan ana dili İngilizce olan 10 değişim öğrencisini inceledi. 5 aylık yoğun bir dil çalışmasından sonra Almanca yeterlilikleri arttı ve beyinlerindeki gri madde yoğunluğu da arttı.
GRİ MADDE
Gri madde, beyinde dil, dikkat, hafıza, duygular ve motor becerileri ile ilişkili alanlar da dahil olmak üzere birçok önemli bölgeyi barındırıyor.
Artan gri madde yoğunluğu, özellikle yaşlandıkça bu alanlardaki işlevleri geliştirebilir. Aslında, iki dilliliğin bilişsel gerilemeye karşı bazı koruyucu faydalar sağlayabileceğine inanılıyor. Hayatın herhangi bir aşamasında bir dil öğrenmek, bunama semptomları da dahil olmak üzere yaşa bağlı gelecekteki düşüşü yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
Magnus Lindgren’in 2012’de Neuro İmage Dergisinde yayınlanan araştımasında, yeni bir dil öğrenmenin gri madde yoğunluğunu ve nöroplastisiteyi artırdığı fikrini destekleyen kanıtlar buldundu. Yeni bir konu üzerinde 3 aylık yoğun çalışmanın ardından 14 yetişkin tercüman hem gri madde yoğunluğunda hem de hipokampal hacimde artışlar gördü. Hipokampus, uzun süreli bellek hatırlamasında önemli bir rol oynuyor.
BEYAZ MADDE
2017 yılında Front Psychol’da yayınlanan araştırmaya göre, yetişkinlikte ikinci bir dil öğrenmek, beyin bağlantısını ve farklı beyin bölgeleri arasındaki iletişimi kolaylaştırmaya yardımcı olan beyaz cevheri de güçlendirebilir.
Her yaşta yeni bir dil öğrenmek kişide şunlara yol açabilir: Daha güçlü problem çözme ve yaratıcı düşünme becerileri; gelişmiş kelime dağarcığı; daha fazla okuduğunu anlama; çoklu görev için artan yetenek.
3. MÜZİK İLE UĞRAŞIN
Müzik beyin için çeşitli faydalar sağlıyor. Müzik şu becerilerin gelişmesinde faydalı olabilir: mod; yeni bilgileri öğrenme ve hatırlama yeteneği; konsantrasyon ve odaklanma; müzik terapisinin yaşlı erişkinlerde bilişsel gerilemeyi yavaşlatmaya da yardımcı olduğu görülüyor.
2017 yılında Translational Neurodegeneration Dergisinde yayınlanan Güvenilir Kaynak araştırması, müziğin özellikle dans, sanat, oyun ve egzersizle birleştiğinde nöroplastisiteyi artırmaya yardımcı olduğunu öne sürüyor.
Araştırmaya göre müzik, hareket ve koordinasyonu geliştirebilir ayrıca hafıza yeteneklerini güçlendirmeye yardımcı olabilir. Ancak yalnızca ek bilişsel gerilemeyi önlemeye yardımcı olmaz. Ayrıca duygusal sıkıntıyı gidermeye ve yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olabilir. 2015 tarihli bir incelemeye göre, müzik eğitiminin bir nöroplastisite egzersizi olarak da faydaları bulunuyor.
Çocuklukta müzik çalmayı öğrenmek, yaşa bağlı bilişsel düşüşe karşı korunmaya yardımcı olabilir ve örneğin yaşlı yetişkinlikte gelişmiş bilişsel performansa yol açabilir.
4. SEYAHAT EDİN
Seyahat etmekten hoşlanıyorsanız, dışarı çıkıp yeni bir yer keşfetmek için bir neden daha: Seyahat, bilişsel esnekliği geliştirmeye, size ilham vermeye ve yaratıcılığı geliştirmeye yardımcı olabilir. Yeni manzara ve çevreyi deneyimlemek, farklı kültürler hakkında bilgi edinmeye ve daha iyi bir iletişimci olmaya da yardımcı olabilir, her ikisinin de ek bilişsel faydaları olabilir.
Yeni yerleri ziyaret etmek aynı zamanda genel dünya görüşünü genişlemesine yardımcı olabilir, bu da zihin açmaya yardımcı olabilir. Kariyer hedefleri, arkadaşlıklar veya kişisel değerler gibi eve daha yakın şeyler hakkında kişiye yeni bir bakış açısı verebilir.
Şu anda daha geniş bir dünyaya çıkamıyorsanız, endişelenmeyin. Yine de kendinizi eve daha yakın bir geziye çıkarabilirsiniz.
İmkanlar dahilinde geniş bir dünyaya çıkamayanlar için uzmanların evde uygulayabilecekleri bazı tavsiyeleri var: yeni bir mahallede uzun bir yürüyüş yapmak; market alışverişini şehrin başka bir yerinde yapmak; yürüyüşe çıkmak; sanal seyahat (YouTube gibi platformlardan yayınlanan videolar)
5. EGZERSİZ
Çoğu insan, egzersizin kişide daha güçlü kaslar yaptığı vücudu daha da sağlıklı yaptığı ve daha iyi bir uykuya sebep olduğunu kabul ediyor.
Ancak fiziksel aktivite beyinde de güçlendirir. Egzersiz – özellikle aerobik egzersiz – öğrenme ve hafıza gibi bilişsel yeteneklerde gelişmelere yol açabilir. 2018 yılında Brain Plasticity dergisinde yayınlanan bir literatür incelemesine göre, egzersiz aynı zamanda ince motor koordinasyonunu ve beyin bağlantısını geliştirmeye yardımcı olur ve bilişsel gerilemeye karşı koruma sağlayabilir.
Nöroplastisite egzersizi olarak fiziksel aktivitenin başka bir faydası var mı? Beyindeki artan kan akışını ve hücre büyümesini desteklemeye yardımcı olur, bu araştırmalar depresyon semptomlarının azalmasıyla bağlantılı. Egzersiz önerileri yaşınıza, yeteneğinize ve sağlığınıza bağlı olarak değişebilir, ancak her gün en azından biraz aktivite yapmak iyi bir fikir olabilir.
6. SANATSAL FAALİYETLER İLE UĞRAŞIN
Sanat yaratmak, dünyayı yeni ve benzersiz şekillerde görmeye yardımcı olabilir. Örneğin sanatı, duyguları ayıklamak ve ifade etmek kişisel deneyimleri paylaşmak veya kişisel mücadeleler hakkında daha derin içgörüler elde etmek için kullanılabilir.
2015’te NeuroImage Dergisinde yayınlanan araştırmalar, çizim ve resim yapma gibi sanat biçimlerinin, yaratıcılığı artırarak ve bilişsel yetenekleri geliştirerek beyninize doğrudan fayda sağladığını gösteriyor. Sanatsal arayışlar, beyninizde yeni yollar oluşturmaya ve mevcut bağlantıları güçlendirmeye de yardımcı olabilir ve bu da genel olarak daha iyi bilişsel işleve yol açar. Sanat aynı zamanda rahatlamayı teşvik etmeye de yardımcı olabilir, bu nedenle uzmanlar haftada sanat için zaman ayırmayı öneriyor.
