Kürt isyanlarının başlangıcı, tarihsel olarak farklı dönemlerde farklı liderler ve gruplar tarafından başlatılmıştır. Kürt isyanlarının sebepleri, etnik kimlik, kültürel haklar, bağımsızlık veya özerklik talepleri, sosyal ve ekonomik eşitsizlikler gibi birçok faktörden kaynaklanmaktadır. Bu isyanları başlatan liderler veya gruplar, genellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde veya Cumhuriyet'in ilk yıllarında, Kürt halkının haklarını savunmak amacıyla hareket etmişlerdir.

1. Osmanlı Dönemi Kürt İsyanları

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Kürtler yerel beyliklerin ve aşiretlerin liderleri tarafından yönetiliyordu. Bu dönemdeki isyanlar, merkezi yönetimin Kürt bölgelerinde daha fazla kontrol kurma çabalarına karşı yerel liderlerin ve halkın tepkisi olarak ortaya çıkmıştır.

  • Şeyh Ubeydullah İsyanı (1880):

    • Başlatan Kişi: Şeyh Ubeydullah Nehri
    • Açıklama: Osmanlı'nın merkezi yönetimine karşı Kürtlerin özerklik taleplerini savunmak amacıyla başlatılmıştır. Şeyh Ubeydullah, özellikle Kürtlerin dinî ve kültürel haklarının korunması gerektiğini savunarak, Osmanlı'ya karşı bir direniş başlatmıştır. Bu isyan, Osmanlı'nın gücünü zayıflatmaya yönelik bir hareketti, ancak başarısız oldu ve Şeyh Ubeydullah sürgün edildi.

  • Dersim İsyanı (1890’lar):

    • Başlatan Kişi: Dersim'in (Tunceli) yerel aşiret liderleri ve dini liderleri
    • Açıklama: Dersim bölgesindeki Kürt aşiretleri, Osmanlı'nın merkeziyetçi politikalarına karşı isyan etmiştir. Bu isyan, özellikle bölgedeki yerel halkın Osmanlı İmparatorluğu'nun baskılarından kurtulma ve kendi geleneksel yönetimlerini sürdürme çabaları doğrultusunda ortaya çıkmıştır.

2. Cumhuriyet Dönemi Kürt İsyanları

Cumhuriyetin kurulmasından sonra, Türkiye'nin yeni hükümeti, özellikle Kürt bölgelerinde dil, kültür ve siyasi haklar üzerinde sıkı denetimler uygulamaya başlamıştır. Bu dönemdeki Kürt isyanlarının başlatılmasında, Kürtlerin kültürel ve siyasi haklarının tanınmaması, bağımsızlık ya da özerklik talepleri etkili olmuştur.

  • Şeyh Said İsyanı (1925):

    • Başlatan Kişi: Şeyh Said
    • Açıklama: Şeyh Said, Cumhuriyetin laikleşme politikalarına karşı çıkan bir dini liderdi. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki dini özerklik ve Kürt kimliğinin korunmasını isteyen Şeyh Said, 1925'te isyan başlattı. Bu isyan, aynı zamanda Kürtlerin etnik ve dini kimliklerini savunma amacı taşıyordu. İsyan, Cumhuriyet hükümetinin sert müdahalesiyle bastırıldı.

  • Ağrı Dağı İsyanı (1930):

    • Başlatan Kişi: Kürt aşiret liderleri, özellikle Ağrı Dağı bölgesindeki liderler
    • Açıklama: Bu isyan, Kürt halkının bağımsızlık ya da özerklik talepleriyle şekillendi. İsyanın lideri, Ağrı bölgesinde etkili bir aşiret lideriydi. Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin Kürt bölgesindeki denetimini artırma çabalarına karşı, yerel Kürt halkı bu isyanla karşı durdu.

  • Dersim İsyanı (1937-1938):

    • Başlatan Kişi: Seyit Rıza ve Dersim’in yerel liderleri
    • Açıklama: Dersim'deki Kürtler, 1937-1938 yıllarında Cumhuriyet'in uyguladığı merkeziyetçi politikalar ve zorla yerinden edilme gibi uygulamalara karşı isyan etti. Seyit Rıza'nın liderliğindeki bu isyan, Cumhuriyet hükümeti tarafından büyük bir askeri operasyonla bastırıldı. Dersim, bu isyanın ardından ciddi bir nüfus kaybı yaşadı.

3. Modern Dönem Kürt İsyanları ve PKK

Modern dönemde ise Kürt isyanlarının en belirgin örneği, PKK (Kürdistan İşçi Partisi)'nin silahlı mücadelesidir. 1984 yılında Abdullah Öcalan tarafından kurulan PKK, Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı silahlı bir mücadele başlatarak Kürtlerin bağımsızlık ve kültürel haklar taleplerini dile getirmiştir.

  • PKK'nın Kuruluşu ve Silahlı Mücadele (1984):
    • Başlatan Kişi: Abdullah Öcalan
    • Açıklama: PKK, 1980'lerin başında Kürt halkının kültürel, dilsel ve siyasi haklarını savunmak amacıyla silahlı mücadeleye başladı. PKK, başlangıçta Kürtlerin bağımsızlık taleplerini savunsa da, zamanla bu talep özerklik ve eşit haklar mücadelesine dönüştü. PKK, güneydoğu Türkiye'deki Kürt nüfusunun yoğun olduğu bölgelerde çeşitli saldırılar gerçekleştirdi.

PKK’nın silahlı mücadelesi, Türkiye'nin güneydoğusunda, ayrıca Suriye, Irak ve İran gibi komşu ülkelerde de etkisini göstermiştir. PKK’nın mücadelesi, devletin güvenlik önlemleriyle ve karşılıklı çatışmalarla şekillenmiştir.

Yılmaz Güney ne suç işledi? Yılmaz Güney ne suç işledi?

4. Sonuç

Kürt isyanlarının başlatılmasında yer alan liderler ve gruplar, genellikle merkezi otoritenin baskılarına karşı Kürtlerin haklarını savunma amacı güttüler. Osmanlı İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet dönemi Türkiye'sine kadar, Kürtler, yerel ve bölgesel yönetimlerin daha fazla özerklik veya bağımsızlık taleplerine karşı genellikle isyanlar başlatmışlardır. Modern dönemde ise PKK, Kürtlerin hakları için silahlı mücadeleye devam etmektedir.

Bu isyanların temelinde, çoğunlukla Kürtlerin etnik kimliklerinin tanınması, sosyal ve ekonomik adalet, ve bağımsızlık ya da özerklik talepleri yatmaktadır.