Agır berda kayê xwe da ber bayê. – Samanı ateşe verdi, kendisi kenara çekildi.
Agır xweşe lêari jê çêdıbe. – Ateş iyi de külü olmasa.
Aqlê sıvık barê gırane. – Hafif akıl ağır yüktür.
Aşê dêhna bı xwe dıgere. – Delinin değirmeni kendi kendine çalışır.
Av bı bêjingê nayê cıvandın. – Elekle su toplanmaz.
Ava de seri; çı buhustek çı çar tıli. – Başı aşan su; ha bir karış olmuş, ha dört parmak.
Ba jı tehtê çı dıbe? - Yel kayadan ne götürür?
Ban qul be bınban şıle. - Dam delikse dam dibi ıslaktır.
Bar neyê ber kerê, wê ker were ber bar. - Yük eşeğe gelmiyorsa eşek yüke gider.
Du barane ga çıkna bı - Yağmurdan sonra öküz örtünmez.
Baran ser bahrê dibare. - Yağmur denizin üzerine yağar.
Barek gû dinava wîde disekine lê gotinek nasekine. - İçinde bir eşşek yükü (barek=bir at, eşek yükü) bok duruyor ama bir laf durmuyor.
Bedewè çav kil kir, dilè xortan tev kul kir. - Güzel gözlerine sürme çekti, gençlerin gönlünü yakıp geçti.
Behr bı devê kûçka heram nabe. - Deniz itin ağzıyla haram olmaz.
Bela tê serê mêra. - Belâ yiğidin başına gelir.
Berxê xelkê ji meriv re nabin beran. - Başkasının kuzusu bize koç olmaz.
Bext nadım bı text. - Bahtı tahta değişmem.
Bexte romê nine.
Bê derpê bigere, stûyê xwe li ber zalim xwar neke.- Donsuz dolaş fakat boynunu zalimlerin önünde eğme.
Bi desta berda bı lınga bıdû gerya. - Elini bıraktı, ayağı ile ardına düştü.
Bi dınyê bışêwır bı aqlê xwe bık. - Dünyaya danış, aklına göre yap.
Bi pırsê mirov dıçe mala xwedê. - Sorma ile insan Allah’ın evine kadar gider.
Bi xweziya dest nagije baqê keziya. - Keşke ile eller saç örgüsü demetine yetişmez.
Bi dinyê bişêwır bi aqlê xwe bik. - Dünyaya danış, aklına göre yap.
Bira avis be kengi dızê bıla bızê. - Gebe olsun da ne zaman doğurursa doğursun.
Bıra cwangê rokê bım, ne çêleka sed roji bım. - Bir günün boğası olayım, yüz günün ineği olmayayım.
Bıra dılê mı bı dıl be bıla tûrê kırasê mû lı mı be. - Gönlüm hoş olsun da varsın giysim kıldan olsun.
Bıra hespê çê be bıla bê nal be. - İyi at olsun da varsın nalı olmasın.
Bıra miradé me hebe bıla ji kevir be..
Bıra rû bêşe zık ne êşe. - Yüz acısın, karın ağrımasın.
Bıra şêrê rokê be, ne roviyê salekê be. - Bir günlük aslan ol, bir yıllık tilki olma.
Bırîna li hewalen,qaliştekê zinaran. - Arkadaşın yarası, kaya yarığı gibidir.
Bırindar bı bırina xwe zane. - Yaralı yarasını bilir.
Bışuğle weke mêra, bûxe weke şêra. - Adam gibi çalış, aslan gibi ye.
Bızın çıqas jî dizîka were tekê ew ê roje
Bîst û yekê Adarê, berfê avêt gulîyê darê, nema danê êvarê..
Bûk li ser hespéya, kes nizané nasîbé kêya. - Gelin atın üzeride gelir. Ancak kime kısmet olacağını kimse bilmez
Çavê derigırtiya lı ê derivekıryaye. - Kapısı kapalı olanın gözü kapısı açık olandadır.
Çela ku morev ji hewalê xwra bi kohle rojekî bi xwe dikevê. - Arkadaşına kazdığın kuyu bir gün kendın duşersın.
Çêlekê mara bê jahr nabın. - Yılanın yavrusu zehirsiz olmaz.
Çêleka me bi gaye,ne bela geda ye
Çavê li deriya xwelî li seriya
Çıra jı korare def jı kerare bêfêdeye. - Çıranın köre, davulun sağıra yararı yoktur.
Çû dermanê mizê gû lê esıri. - Sidik ilacına gitti kabız oldu.
Dıgo mıri mıriyé mıne ez zanım çi gori gore. - Ölü benim ölüm. Ne olduğunu ben bilirim.
Dara xweziya şin nabe. - Keşkenin ağacı yeşermez.
Darê jı bıni nebır. - Ağacı kökünden kesme.
Dema mirov got "heq" çem dÎsekÎne, av dÎçÎke. - İnsan "hak" dediği zaman; ırmak durur, su kesilir.
Derew dijminê Xwedê ye - Yalan Allah'ın düşmanıdır.
Derdé dîlekÎ, jî baré deh mîlan gÎrantîre. - Gönüldeki bir dert sırtladığın on yükten ağırdır.
Derdê feqîran nan e, derdê axa, kêf û dîlan e. - Fakirler ekmek derdindeler, Ağa ise; keyif ve şenlik derdindedir.
Deryê xerata bı bena gırêdayiye. - Marangozun kapısı bağlanmış ipten olur.
Deryê xwe bıgır ciranê xwe dız dernex. - Kapını kapa, komşunu hırsız çıkarma.
Destê dî qilêr li ser zik ê têr. - Kir gören el tok karnın üstündedir.
Deste xwarinê dirêje. - Yemeğe uzanan el uzundur.
Destkê bıvır ne jı darê be dar nakeve. - Baltanın sapı ağaçtan olmazsa ağaç devrilmez.
Dev dıxwe rû fedi dıke. - Ağız yer, yüz utanır.
Deve rovi ne geha hersim go çi tirşa. - Tilki, yiyemediği üzüm için 'zaten ekşiymiş' der.
Devsa şêra roviya, kırına gera mera. - Tilki aslanın makamına geçti her tarafı darmadağan etti.
Dêhn ne dêhnın; ê jı wan bawer dıkın dêhnın. - Deliler deli değil, onlara inananlar delidir.
Dê û dotê şerkırın, bêaqıla bawer kırın. - Ana kız kavga ettiler, akılsızlar inandı.
Dé u bave xweziya tüneye
Dıbêjın tu lı rê qede û bele lı rê. - Derler ki sen yola çıkınca kaza bela birlikte yola çıkar.
Dıkana Bekıro; du qalıb sabûn û çar torbe xwê. - Bekir'in dükkanı; iki kalıp sabun, dört torba tuz.
Dıl, ne sifre ye ku mirov ber hemuyan veke. - Yürek sofra mı ki insan herkesin önünde açsın.
Dılê şıwan bıxwaze kare, jı nêri şir derxe. - Çobanın gönlü isterse tekeden süt çıkarır.
Dılê tırsonek sênga gewr nabine. - Korkak yürekli ak göğsü göremez.
Dilê tırsonek timî dikute. - Korkak birinin kalbi hep çarpar.
Dılé yekê ket kevireki´ heft salan bi xwe re gerand. - Bir kadinin gönlü bir tasa düstü, yedi yil birlikte dolastirdi.
Dınya guleke, bêhn bıke û bıde hevalê xwe. - Dünya bir güldür, kokla ve arkadaşına ver.
Dınya lı dınyê; çavê gur lı mihê. - Dünya dünya oldukça, kurdun gözü koyundadır.
Dıza jı dıza dızi, ardu asiman lerızi. - Hırsız hırsızdan çaldı, yer gök titredi.
Di nava her gunehekî de, rêyek ku diçe kufrê heye. - Her bir günah içinde küfre gidecek bir yol var.
Dit ezım nedit dızım. veya Di sa ezım nedisa dızım. - Gördüyse benim, görmediyse hırsızım. (Kürtçe deyim)
Dûjmınê te gêrıkek be ji disa hesabê xwe bıke. - Düşmanın bir karınca bile olsa hasabını yap ((önlemini al)).
Dûr bi nure. - Uzak nurludur (ışıklıdır).
Eger xêr bê welatekiwê bıgıhije hemı cihê welât.
Em dibejin bavê me ji birçiyan di mire,ew dîbe hûn çîma birinç ki wi çenakin. - biz diyoruz babmız açlıktan ölüyor,o diyor niye ona bir pilav yapmadınız.
Eqlé sıvık, baré gıran e - Aklı hafif olanın yükü ağır olur
Erd bırınc be, av rûn be. - Yer pirinç olsun,su yağ olsun
Eyarê bênamûsa fırehe. - Namussuzun meshebi geniş olur.
Ez çı dıbêjım bılûra mı çı dıbêje. - Benim dediğim ne kavalımın dediği ne.
Ez hêdi dımeşım bela dıghê mı, ez zû dımeşımez dıghêm bela.. - Yavaş gittiğimde bela beni bulur.Hızlı gittiğimde ise ben belayı bulurum.
Ê dızya hıngıv bıke wê mêş pêvedın. - Bal çalanın arı peşine verir.
Ê jınê berde lı paniyê nanêre. - Kariyi bosayan ardindan bakmaz.
Ê ku bi ya mezinan neke, jovan dibe. - Büyüklerin dediğini yapmayan pişman olur
Ê ne dı şerde be şêre. - Kavgada olmayan aslan kesilir.
Ê rabe cihê wi, ê bımre jina wi dımine.. Kalkarsa yatağı kalır, ölürse karısı kalır.
Êl hebe, êlbeg jî heye
Êş hat Şam'ê, ecelhati mırın. - Bulasici hastalik Sam'dan geldi, eceli gelenler öldü
Fala qereçiya lıhev derdıkeve. - Çingenenin falı birdir, atar tutturur.
Feqir çûn xwe dalıqinın ditın ku dewlemend lı ba dıbın. - Fakir kendini asmaya gitti, zenginlerin ipte sallandıklarını gördü.
Galgala ket nav dev û dırana, wê bıgere lı bajar û şarıstana. - Ağız ve dişerin arasına düşen söz, kentleri memleketleri dolaşır.
Gışt ,taşın altında kalmaz.
Baba tenim hewşé tehl e. - Evin avlusunun otu acıdır.
Go keç birin ha deşta mûşe ha pişta dergûşe. - Kız yuvadan uçtuktan sonra; ha beşiğimin yanında, ha muş'ta ne fark eder ki.
Golıkék, navé naxireke pîs dike. - Bir buzağı bir inek sürüsünün adını kirletir
Gotın zirar e, kirin kar e. - Söylemek zarardır, yapmak kâr.
Gotın: Bavê te sıwara wi kuşt an peyan?”, “Goti: Pışti kü kuştin, çi siyar û çi peya". - Dedi: Babanı süvariler mi yoksa yayalar mı öldürdü?”, “Dedi: Öldürüldükten sonra ha süvari, ha yaya, ne fark eder"
Gotina rast bi mirov ne xweş tê. - Doğru söz insana hoş gelmez.
Gotınên pêşya, wek neqşê keviran e. - mardinlife Atasözleri taşlardaki nakışlar gibidir
Gotna rast bı mırov ne xweş tê. - Doğru söz insana hoş gelmez.
Gul ew gul bû baran ji lê hat şıl bû. - Gül o güldü, yağmur yağdı ıslandı.
Gûndek e kûlindik e...
Gur dikujin qijak dıxun. - Kurt öldürür, karga yer.
Gurê, ku dıjminî min nîn e, bila hezar salî bijî. - Bana düşman olmayan kurt bin yıl yaşasın.
Ha cıgara ber bayé ha gayina nav kayé. - Ha rüzgara karşı içilen sigara,ha samanlıkta yapılan sevişme
Ha kevır lı cer ket ha cer lı kevır ket. - Ha taş testiye değmiş ha testi taşa.
Hechecikê sılava lı hecêk. - Ey kırlangıç hacca selam söyle.
Heft cara li male xwe bi gera, payda gunehe xalke hilena. - Evini yedi kere aramadıkça, birilerinin günahını alma.
Heft Sâlâ çû sêferî disa hât kêrı berı.-Yedi sene sefere gitti yine yara bere içinde geldi
Hékıra hémekı,hékıri témekı.- Alışmışları(yüzsüzleri) alıştırma,alıştırdığını tok etme.
Hemı çêlek tên dotın, hemi gotın nayên gotın. - Her inek sağılır, her söz söylenmez.
Hem jı dêrê bû hem ji jı mızgeftê. - Hem kiliseden oldu hem de camiden.
Hem serê xwe dışkine hem ji xercê xwe dıde. - Hem başını kırdırıyor, hem de vergisini ödüyor.
Here mıletan, bıgre adetan. - Uluslara git, gelenekler öğren.
Her dar siyê ji koka xwe re nake. - Her ağaç kendi köküne gölge yapmaz
Her giha lı ser koka xwe şin tê. - Her ot kendi kökü üzerinde yeşerir.
Her kezizerek sımbêlsorek lı hımbere. - Her sarı örgülünün yanıbaşında bir kaytan bıyıklı vardır.
Her tışt jı zıravi mırov jı stûri dıqete. - Her şey incelikten, insan kabalıktan kopar.
Here ba wî însanî go te bi girîne, te ne kenenê - Berabeken devamlı güldüğün insanın yanında olmaktansa, yanında bazen de ağladığın insanın yanında ol.
Here mıletan, bıgre adetan.
Hetta mı xwe naskır amre xwe xelas kır. - Kendimi tanıyıncaya kadar ömrümü bitirdim.
Hevalê bêje "heval heval" mede dû. - "Arkadaş arkadaş" diyen arkadaşın ardından gitme.
Heyfa cıwaniyê piri lı pêye. - Yazık gençliğe, yaşlılık ardından geliyor.
Heywana tu bıgerini wê erzan bıbe. - Gezdirdiğin hayvan ucuz olur.
Heçî fırıke dinya alem şirıke.
Hêdi dimeşim bela dighê mi, zû dimeşim ez dıghêm bela. - Yavaş yürüyorum, bela bana yetişiyor; hızlı yürüyorum, ben belaya yetişiyorum.
Hın dıkın hın dıxwun. - Kimi yapar kimi yer.
Hıngıvê debeye dı eyarê küçıkdaye. - Süzme baldır ama it postu içindedir.
Hûrık hûrık dagır tûrık. - Ufak ufak doldur dağarcığını.
Hêkıra he meki,te hekır deng meki- Alışmışları alıştırma,alıştırdınmı da ses etme.
i:işé xwe bıke bı esas, bıla dılé te neke taswas. İşini sağlam yap, içine (kalbine) vesvese girmesin.
Jı be kesî gota nehrî,go keso. - Kimsesizlikten tekeyi bile adamdan saydı.
Jı evindarekî pirs kırın; "Tu ji bo çi digirî?" Got; "Ji bo kenê dawiyê." - Aşık birine sormuşlar; "Neden ağlıyorsun? demiş ki; "Sonraki gülüşler için."
Jı her hesinî şûr çênabin. - Her demirden kılıç yapılamaz(olmaz)
Jı hırçkê du eyar dernayê. - Bir ayıdan iki post çıkmaz.
Jı pıra pır dıçe jı hındıka hındık. - Çoktan çok gider, azdan az.
Jı rovi fenektır tune jı eyarê wi pırtır tune. - Tilkiden kurnaz yoktur, derisinden de çok yoktur.
Jı qantır re gotin 'bavête kîye?' got xalêmi hespe!. - Katıra 'baban kim?' demişler, dayım attır! demiş.
Jı xelkêre masigıro jı xwere kwêsigıro. - Elaleme balıkçı kendine kaplumbağacı
Jın kelehe mêr gırtiye. - Kadın kaledir erkek tutsaktır.
Jına ne delal, çavê mirov dıêşine, jına delal dılê mirov dıêşine. -Çirkin kadın göz ağrıtır, güzel kadın gönül ağrıtır.
Jıné rınd u meré bihiş belayé seré gunde. - Güzel kadın ile akıllı erkek köyün başına beladır.
Jijo destê xwe, ser çelike xwere birîya û gotîya:çika şahîka. - kirpi yavrusunu, "ne güzel yumuşacık" diye okşarmış.
Jiyana rojekîye bi rûmet, ji jiyana salaye bi koletî çêtire. - Bir günlük onurlu yaşam, yıllarca boyun eğip kölece yaşamaktan iyidir*
Kanya ku tu avê jê vexwi kevra navêjyê. - Su içtiğin kaynaga taş atma.
Karê ne ji mire bayê wê di ser mire. - Benim olmayan isin yeli üzerimden geçsin.
Keça gan nîsandayê didan. - Kızın gönlü varsa gülümser.
Keçkê bêbav çiyayê bêav. - Babasız kız susuz dağ gibidir.
Keda helal dibe mû naqete, keda haram bibe weris ji diqete. - Helal ekmek kil olsa kopmaz, haram ekmek halat da olsa kopar.
Ker ji kera çedibin. - Eşekten, eşek doğar.
Kerê me çû seferê, hat ji seferê, dîsa kerê berê.
Kerê mıri ji gur natırse. - Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
Kere reş xwe spi dıbine.- Kara eşek kendini ak görür
Kes nakeve gora kesi. - Kimse kimsenin mezarına girmez.
Kesê jinek bîne, divê an tûrek perê wî an jî barek derewê wî hebe.
Kevir çiqasî jî di avê de bimîne, dîsa nerm nabe. - Taş ne kadar suda kalsa da, yine de yumuşamaz.
Kıhêl dı bin mêrxasan de dıbezın. - Küheylan at, yiğidin haslarının altında koşar.
Kırinek ji hezar gotinan çêtir e. - Bir eylem, binlerce söyleyişten iyidir.
Ki tî be nan u av,Ki têrbe dîl'da yâr dîxwaze. - Aç olan aş, tok olan aşk ister.
Ku agir bi çiyê ket ter û hişk tev dişewitin. - Bir dağa ateş düşerse, kuru ile taze beraber yanar.
Ku deng bi tasê ket çî rast û çi derew wek heve.
Ku kela şorbê çû, buhayê heskê pere nake. - Çorba taşarsa kepçenin degeri para etmez.
Ku nanê mirov di turikê hevandebî mirov biminet dixwe
Ku te gırt bermede, ku te berda bı dû nekeve. - Tuttunsa birakma, bıraktınsa ardına düşme.
Kûçık bi kurman namirin - Köpekler kurttan (böcek kurt) ölmez.
Kûçık bi quşandiné nabe tajî. - Köpek tüy kırpma ile tazı olmaz.
Kûçık ji kê bitirse bi wi ali direye. - Köpek korktuğu yana havlar.
Kumê rasta tim qetyayiye. - Doğru kişinin külahı hep yırtıktır.
Kurmê şiri, heta piri. - Ana sütündeki kurt ölüme kadar.
Lê kaliyê lê koriyê; mirin çêtireji feqiriyê. - Ah yaşlılık, ah körlük; ölüm yoksulluktan iyidir.
Lı diné metırse, lı dinıké bıtırsın. - Deliden değil, salaktan kork.
Li bejnê neri bi zêra kirî, laçek rakir kertkê guri. - Boyuna posuna baktı altınla aldı, örtüsünü kaldırdı kel çıktı.
Li kerê mirî digere ku nala jêke. - Ölmüş eşek arıyor ki nalını kopara.
Mala me li çoyê meye; çoyê me li ser milê meye. - Evimiz sopamızda, sopamız omzumuzun üstündedir.
Mala merya gora mêruya yê
Mala mêran kaniya zêran. - Yiğitlerin evi, altın çeşmesidir.
Malê axê diçe canê xulêm dêse. - Ağanın malı gider, uşağın canı yanar.
Malê çamêrki û xesiski wek hev dire. - Cömerdin malıyla cimrinin malı aynı oranda harcanır.
Malkê ji gund bar kir, re ferah bû. - Köyden bir aile göçtü, köy rahatladı.
Mal li ser malê nabe. - Ev üstünde ev olmaz.
Mal mala teye lê bi alyê firaxa nere. - Ev evindir ancak mutfak tarafına gitme.
Me bayê şand pey kayê ka hat ba ne hat.
Me go lexe te kuşt.Vur dedik öldürdün
Meger li newala nebin xeyala. - Vadilerde dolaşma, kabus görme.
Mêvan ji mêvan ne xweşe,xwediyê malê ji herdûya ne xweşe. - Misafir üzerine gelen ikinci bir misafiri sevmez, ev sahibi ise ikisini de sevmez.
Mere xevza xe jı jıne purt mere be purt bıke.....
Mer meran dıkujin,ew ura dışwe. - Yiğidi yiğide kırdırıyorlar, sen oturmuş işkembe yıkıyorsun.
Mêr ketina quara, jin di çûna hawara. - Erkekler korkudan pustu, kadınlar yardıma koştu.
Mêrê qels du cara şer dixwaze. - Güçsüz adam iki kez kavga ister.
Mêrikî li hespé xelkê timî peya ye. - Başkasının atına binek adam her daim yayadır.
Mı pis avet, rast ket. - Kötü attım, isabet etti.
Mırî venagere bi girî. - Ölü, ağlamayla geri dönmez.
Mırın mırıne xırexır çiye? - Ölüm ölümdür, hırıltı nedir?
Mırişk çav batê kir qulê xwe katand. - Tavuk,kaza özenip suya girince boğuldu.
Mırişka bıgere wê lingê wê bi zelq be. - Gezen tavuğun ayağında pislik olur.
Miriya zède neşon ewèn tira bikın
Mirazê mın dıl be, ber seriyê mın kevır be. - Gönlümün muradı olsun, yastığım taştan olsun.
Mirov deve xweyî bike gera ser deré mirov bilind be...
Mirov dıl bıke diwara qul dıke, jin dıl bıke erdé qul dıke
Mirov ji keré hevala zu peya dibe. - İnsan arkadaşının eşeginden çabuk iner.
Mirov pîr dıbe, dıl pîr nabe. - İnsan yaşlanır, gönül yaşlanmaz.
Mirov xwe bi destê xwe ne xurine xura mirov naskê. - İnsan kendini kendi eliyle kaşımazsa kaşıntısı geçmez.
Mala pır jına xırabu jı bına- Evde çok kadın (hanım; Örnek: gelin, kayın valide vs.) varsa o evin düzeni kökten bozulur
Nabêjin kê kir; dibêjin kê got. - Kim yaptı demezler, kim söyledi derler.
Nan û pivaz hebe nexwesi çavresiye. - Ekmek ve soğan olursa hastalık çekememezliktir.
Nanê xwe bide nanpêja, bila nanekî te zêde biçe. - Bir ekmeğin fazla gitse de, ekmeğini usta ekmek pişiricisine ver.
Navê gur derketiye; rovi dinya xera kir. - Kurdun adı çıkmış; tilki dünyayı yıktı.
Ne dujminê xeraba bin; dujminê xerabiyê bin. - Kötülerin düşmanı değil kötülüğün düşmanı olun.
Ne fene, ev çi dar û bene? - Tuzak değilse, bu ne değnek ve iptir?
Ne sar li te tê, ne germ li te tê. - Sana da ne soğuk yarıyor, ne sıcak.)
Ne xwar ne da hevala, geni kir avêt newala. - Ne yedi ne arkadaşlara verdi, kokuttu vadilere attı.
Nıvışta bê tışt, xwedyê xwe kust. - Ücretsiz muska sahibini öldürdü.
Nızanın,dor dakavi bar kudo. - Sopa kimin önüne düşer, bilinmez.
Pısık ne lı male mışk Evdırrehman'e. - Kedi evde olmayınca fare Abdurrahman kesilir.
Pısıké malé, lı kuçıka malé natırse. - Evin kedisi, evin köpeğinden korkmaz.
Pîrê nemre bihar tê kerêmin nemre qîbal tê.
Pirek kelehe zılam gırtıye...
Pivaz, çı sor çı sipi. - Soğan, ha kırmızı ha beyaz.
Piyé xwe gora lıhéva bavé xwe dırej ke...
Pîrê bawer ne dıkır mér bıke, mér kır ija mal xeşytek düxazı - Nine inanmıyordu evlenmeye, evlendi şimdi de çocuk istiyor
Qantir nazê xwê sin nayê. - Katır doğurmaz, tuz yeşermez.
Qedrê gulê çi zane; kelbes divê kerê res. - Gülün değerini ne bilir; devedikeni ister kara eşek.
Qenciya herî mezin zanîn e. - En büyük iylilik bilgidir.
Qûna wê qûna mirişkêye hêkê qaza dike. - Tavuktur ama kaz yumurtası yumurtluyor.
Qûsî naxwe avrîya mesî.- Kaplumbağa balığın artığını yemez.
Qantir nazê xwê sin nayê. - Katır doğurmaz, tuz yeşermez.
Qedrê gulê çi zane; kelbes divê kerê res. - Gülün değerini ne bilir; devedikeni ister kara eşek.
Qenciya herî mezin zanîn e. - En büyük iylilik bilgidir.
Qûna wê qûna mirişkêye hêkê qaza dike. - Tavuktur ama kaz yumurtası yumurtluyor.
Qûsî naxwe avrîya mesî.- Kaplumbağa balığın artığını yemez.
Reng rengin, sor bi dengin. - Renk renktir, kırmızı ünlüdür.
Rengan tevde di heman lezê de dihatin lewitandin. Yekamînî dane rengê spî. - Bütün renkler aynı hızda kirleniyordu. Birinciliği beyaza verdiler.
Reva pisîkê heta dawîya kadînê ye.
Rêya dirêj bi gavên biçûk dest pê dike. - Uzun yol küçük adımlarla başlar.
Rêzê êş li mal néye payîn. - Değirmen sırası evde beklenmez.
Ro bi rînê nare ava
Roja dew haya nan nina, roja nan haya dew nina
Roja xweş bi serîda xweşe. - Güzel gün gün başlarken güzeldir.
Rovi ne di çu kulêr, hejik jî tirîya xweve kir. - Tilki zaten deliğine zor giriyordu bir de kuyruğuna çalılık bağladı.
Rûyê reş ne hewci teniyêye. - Kara yüze is gerekmez.
Rohn dıkım nan deré, tir dıkım dan deré -Ayran çorbasını(mehir)sulu yaptığım zaman ekmek gider,az sulu yaptığım zaman içindeki buğday (dan) gider.
Rıh dıbe bost düjmün nabe dost- Sakal bir karış kadar uzar, ama düşman dost olmaz.
Rovi'ki berdayi çétıre jı şereki gırédayi-
Serê çûka qali çenabê. - Kuş kafasından kavurma olmaz.
Sê wêne dost hene: Nano, gano, cano. - Üç türlü dost vardir: yiyici, irz düsmani, candan dost.
Sêwa çê pahra hirçê...
Séwa halméke,mekeve bin qalméke. - Bir parça lokma için düşme.
Siware xalke tum payayı. - Başkasının atına binen hep yayadır.
Siwarbûna li kerê yek e, peyabûna ji wê dudu ye !..
Simbêl bi pisika ji heye. - Bıyıkk kedide de vardır.
Seb û sekir çûn Diyarbekir, sekir rûnist deng nekir, seb rabû pesnê xwe kir. - Sap ile şeker Diyarbakir'a gittiler, şeker sustu oturdu, sap kalktı kendini övdü.
Şahdê rovi terya wiye. - Tilkinin tanığı kuyruğudur.
Şam dura ma mişar jî dura. - Hadi Şam uzak, hendek te mi uzak
Şam şekira welat şêrintira. - Şam şekerdir ama vatan daha tatlıdır.
Şerê sıbé ji xêra êvarê çêtire. - Sabahın kavgası akşamın hayrından iyidir.
Şerm, şerefa jina ye.- Haya, kadının şerefidir.
Şér dımre navéwi, çélek dımre postéwi dımine.- Aslan ölünce adı, inek ölünce postu kalır.
Şêr şêre. çi jıne çi mêre.- Aslan aslandır, dişisi erkeği fark etmez.
Şeva reş keleha mêraye. - Kara gece yiğidin kalesidir..
Şûşa dıl ku şkest nacebıre. - Gönül camı bir kırılırsa artık birbirine yapışmaz.
Şıkefta sed pez heryê wê sed û yek pez ji heryê. - Yüz koyunun sığdığı yere yüzbir koyun da sığar.
Şûr kalanê xwe nabıre. - Kılıç kınını kesmez.
==T==şuna şıra bu gongılı kera (aslanın yerine eşek palamudu aldı )
Ta bi ta dibe rih. - Kil be kil sakal olur.
Taji bi zorê nare nêçirê. - Tazı zorla ava gitmez.
Te cat,Xudé ra murat. - Senden çaba, Allahtan murat.
Te deve nedîn li rêzê ma te mişkul jî nedîn li pirêzê
Tel telé kerméşé zir zira we weka gaméşé..
Teyrê ku gost dixwun nikilxwarin. - Et yiyen kartallar eğri gagalı olur.
Tıfkırıne bake bake gotiye ruyem ava bahre şil nabe tıf te şıl be - Tükürmüşler kurbağaya kurbağa demiş: Benim yüzüm denizden ıslanmıyor, tükürüğünden ıslanacak.
Timayi birakuje. - Tamah, kardeş öldürendir.
Tışte belaş weke laş. - Beleş, leş gibidir.
Tışte çu nede du gava bıde du dıbe gu...
Tırs merga rêviye
Tırs ne kêmasî ye, netirsîn zêdehi ye. - Korku eksiklik değildir, korkmamak fazlalıktır.
Tırsa gur ji baranê heba wê ji xwere kulavek çêkra. - Kurdun yağmurdan korkusu olsaydı kendine bir aba yapardı.
Tu bi hiriba tê li nav keri ba. - Yapağılı olsaydın sürü arasında olurdun.
Tu cehnemê nebini buhust bi te xwes nabe. - Cehennemi görmezsen cennet sana tatlı olmaz.
Tu çi têxi kewarê wê ew bê xwarê. - Dolaba ne koyarsan onu alırsın.
Tû paz ne dîtîya ma pişkul jî ne dîtîya. - Hadi sürüyü görmedin, boklarını da mı görmedin.
Tû Meriyi Tû İnsani. - Sen Adamsın, sen insansın.
War ew ware lê bihar ne ew bihare. - Yer aynı yer ama bahar aynı bahar değil.
Wek tirya kere; ne kin dibin ne direj. - Eşeğin kuyruğu gibi, ne uzuyor ne kısalıyor.
Wê ev hevira hin gelek avê hiline. - Bu hamur daha çok su kaldırır.
Xeber çekê jinêye. - Kızarak ve bağırarak laf söylemek kadının silahıdır.
Xeberé évara dıçın qule diwara. -
Xem neke kes nîzane, tu dî navxweda çî dîbeşérî. - Merak etme, kimse bilemez içinde ne gizlediğini.
Xeta xwar ji gayê pire. - Eğri çizgi yaşlı öküzdendir.
Xilt çiqas axê bikole bi serê xwe dadike. - Köstebek ne kadar toprağı kazarsa başına döker.
Xezalê baztir nîne, jî nesîbê xwe pêda na xwê. - Ceylandan daha atiği yoktur ancak o bile nasibinden öteye geçemez.
Xudé hebe,kes tunebe. - Allah olsun, kimse olmasın.
Xudé noka dıde evé bé dıdan. - Allah nohutu dişsize verir.
Xudê ji yekire xera bike diranê wi di pelûlê de diskê. - Allah birisinin işini bozarsa dişi sütlaçta kırılır.
Xwedîye fıse xwe dihise. - Osuruğun kokusunu ilk yapan duyar.*
Xwediye xêra, dibe rebené-evdalé ber dera. - Hayır sahibi, kapı önü garibanına döner.
Xwestek û kodik bi sûnde? - Dilencilik ve utangaçlık olmaz.
Xweş dibe cihe xençera, xweş nabê cihe xebera. - Hançer yarası bile iyileşir ama gönül yarası iyileşmez.
Ya herro,ya merro. - Ya gidersin, ya ölürsün.
Ya nare as, ya ji dire asvan dikuje. - Ya değirmene gitmiyor ya da gidip değirmenciyi öldürüyor.
Yarê diya mi yek ba minê bi dendikê bihiva bi xwedi bikra. - Anamın dostu bir tane olsaydı onu bademiçiyle beslerdim.
Yêk ku nefsa xwe islah nekiriye, nikare yekî din islah bike. - Nefsini ıslah etmeyen, başkasını ıslah edemez.
Yek ta nabe, du ta tê ranabe. - Bir iplik olmuyor, iki iplik geçmiyor.
Zıkê zaroka tıjeye lê zimanê wan nagere. - Çocuklarin karınları söz doludur ama dilleri dönmez.
Zılam kahnîya pîrek birka, go birk şikestî bê av xwe têda na girê. - Erkek bir kaynaksa kadın bir havuzdur, havuz çatlaksa kaynaktan gelen su birikmez.
Zimanê dirêj darkukê serê xwedyê xwe ye. - Uzun dil sahibinin başına agaçkakandır.
Zimano leq û leq,seriyo teq û req. zimano birî,seriyo seqirî
Zimané mirov bike leqe leq ewé seré mirov bike teqereq
Zimanê xwe jêke cihê xwe çêke
Zor gêzerê radıke. - Zor, havucu kökünden çıkarır.
Zıkê xwe hî neke dı nana bejna xwe hî dı fistana e ser te be salu zamana - Karnını 2 ekmeğe alıştırma endamını 2 fistana alıştırma elbet bir gün yokluğunu da görürsün
Ba jı tehtê çı dıbe? – Yel kayadan ne götürür.
Ban qul be bınban şıle. – Dam delikse damdibi ıslaktır.
Baran dısekıne ga bı cıl dıke. – Yağmur durunca öküze çul örtüyor.
Behr bı devê kûçka heram nabe. – Deniz itin ağzıyla haram olmaz.
Bela tên serê mêra. – Bela yiğidin başına gelir.
Bext nadım bı text. – Bahtı tahta değişmem.
Bı desta berda bı lınga bıdû gerya. – Elini bıraktı, ayağı ile ardına düştü.
Bı dınyê bışêwır bı aqlê xwe bık. – Dünyaya danış, aklına göre yap.
Bıla avıs be kengi dızê bıla bızê. – Gebe olsun da ne zaman doğurursa doğursun.
Bıla cwangê rokê bım, ne çêleka sed roji bım. – Bir günün boğası olayım, yüz günün ineği olmayayım.
Bıla dılê mı bı dıl be bıla tûrê kırasê mû lı mı be. – Gönlüm hoş olsun da varsın giysim kıldan olsun.
Bıla hespê çê be bıla bê nal be. – İyi at olsun da varsın nalı olmasın.
Bıla rû bêşe zık ne êşe. – Yüz acısın, karın ağrımasın.
Bırindar bı bırina xwe zane.- Yaralı yarasını bilir.
Bı xweziya dest nagihê baqê keziya. – Keşke ile eller saç örgüsü demetine yetişmez.
Carna mırov jı yarê diya xwere dıbê yabo. – Gün olur insan anasının dostuna baba der.
Çavê derigırtiya lı ê derivekıryaye. – Kapısı kapalı olanın gözü kapısı açık olandadır.
Çêlikê mara bê jahr nabın. – Yılanın yavrusu zehirsiz olmaz.
Çıra jı korare def jı kerare bêfêdeye. – Çıranın köre, davulun sağıra yararı yoktur.
Çû dermanê mizê gû lê esıri. – Sidik ilacına gitti kabız oldu.
Dara xweziya şin nabe. – Keşkenin ağacı yeşermez.
Darê jı bıni nebır. – Ağacı kökünden kesme.
Deryê xerata bı bena gırêdayiye. – Marangozun kapısı iple bağlıdır.
Deryê xwe bıgır ciranê xwe sız dernex. – Kapını kapa, komşunu hırsız çıkarma.
Destê xebıti lı ser zıkê têre. – Çalışan el tok karnın üstündedir.
Destkê bıvır ne jı darê be dar nakeve. – Baltanın sapı ağaçtan olmazsa ağaç devrilmez.
Dev dıxwe rû fedi dıke. – Ağız yer yüz utanır.
Dêhn ne dêhnın; ê jı wan bawer dıkın dêhnın. – Deliler deli değil onlara inananlar delidir.
Dê û dotê şerkırın, bêaqıla bawer kırın. – Ana kız kavga ettiler, akılsızlar inandı.
Dıbêjın tu lı rê qede û bele lı rê. – Derler ki sen yola çıkınca kaza bela birlikte yola çıkar.
Dıkana Bekıro; du qalıb sabûn û çar torbe xwê. – Bekir’in dükkanı; iki kalıp sabun, dört torba tuz.
Dılê şıvên bıxwaze kare jı nêri şir derxe. – Çobanın gönlü isterse tekeden süt çıkarır.
Dılê tırsonek sênga gewr nabine. – Korkak yürekli ak göğsü göremez.
Dınya guleke, bêhn bıke û bıde hevalê xwe. – Dünya bir güldür, kokla ve arkadaşına ver.
Dınya lı dınyê; çavê gur lı mihê. – Dünya durdukça kurdun gözü koyundadır.
Dit ezım nedit dızım. – Gördüyse benim, görmediyse hırsızım.
Dûjmınê te gêrıkek be ji disa hesabê xwe bıke. – Düşmanın bir karınca bile olsa önlemini al.
Dûr bi nure. – Uzak ışıklıdır.
Eger xêr bê welatekiwê bıgıhije hemı cihê welât. – Eğer bir ülkeye iyilik gelirse ülkenin her yerine ulaşır.
Erd bırınc be, av rûn be, ku xwedi tunebe zû xelas dıbe. – Yer pirinç olsa, su da yağ, sahibi yoksa tez biter.
Eyarê bênamûsa fırehe. – Namussuzun postu geniştir.
Ez çı dıbêjım bılûra mı çı dıbêje. – Ben ne diyorum kavalım ne çalıyor.
Ez ezım tu tuye. – Ben benim sen sensin.
Ez hêdi dımeşım bela dıghê mı, ez zû dımeşımez dıghêm bela. – Yavaş yürüyorum bela bana yetişiyor, hızlı yürüyorum ben belaya yetişiyorum.
Ê dızya hıngıv bıke wê mêş pêvedın. – Bal hırsızını arı sokar.
Ê jınê berde lı paniyê nanêre. – Karıyı boşayan ardından bakmaz.
Ê ne dı şerde be şêre. – Kavgada olmayan aslan kesilir.
Ê rabe cihê wi, ê bımre jina wi dımine. – Kalkanın yeri, ölenin karısı kalır.
Êş hat Şam’ê, ecelhati mırın. – Bulaşıcı hastalık Şam’dan geldi, eceli gelenler öldü.
Fala qereçiya lıhev derdıkeve. – Çingenenin falı birdir, atar tutturur.
Feqir çûn xwe dalıqinın ditın ku dewlemend lı ba dıbın. – Fakir kendini asmaya gitti, zenginlerin ipte sallandıklarını gördü.
Galgala ket nav dev û dırana, wê bıgere lı bajar û şarıstana. – Ağız ve dişerin arasına düşen söz, kentleri memleketleri dolaşır.
Giha dıbın kevırde namine. – Taşın altında ot kalmaz.
Gotna rast bı mırov ne xweş tê. – Doğru söz insana hoş gelmez.
Gul ew gul bû baran ji lê hat şıl bû. – Gül gül değildi, yağmur yağdı mahvoldu.
Gur dikujin qijak dıxun. – Kurt öldürür karga yer.
Ha kevır lı cer ket ha cer lı kevır ket. – Ha taş testiye değmiş ha testi taşa.
Hechecikê sılava lı hecêk. – Ey kırlangıç hacca selam söyle.
Hemı çêlek tên dotın, hemi gotın nayên gotın. – Her inek sağılır, her söz söylenmez.
Hem jı dêrê bû hem ji jı mızgeftê. – Hem kiliseden oldu hem de camiden.
Hem serê xwe dışkine hem ji xercê xwe dıde. – Hem başını kırdırıyor, hem de vergisini ödüyor.
Here mıletan, bıgre adetan. – Uluslara git, gelenekler öğren.
Her giha lı ser koka xwe şin tê. – Her ot kendi kökü üzerinde yeşerir.
Her kezizerek sımbêlsorek lı hımbere. – Her sarı örgülünün yanıbaşında bir kaytan bıyıklı vardır.
Her tışt jı zıravi mırov jı stûri dıqete. – Her şey incelikten, insan kabalıktan kopar.
Heta mı xwe naskır mal lı xwe xelas kır. – Kendimi tanıyıncaya kadar malımı bitirdim.
Hevalê bêje “heval heval” mede dû. – “Arkadaş arkadaş” diyen arkadaşın ardından gitme.
Heyfa cıwaniyê piri lı pêye. – Yazık gençliğe, yaşlılık ardından geliyor.
Heywana tu bıgerini wê erzan bıbe. – Gezdirdiğin hayvan ucuz olur. Hın dıkın hın dıxwun. – Kimi yapar kimi yer.
Hıngıvê debeye dı eyarê kâçıkdaye. – Süzme baldır ama it postu içindedir. Hûrık hûrık dagır tûrık. – Ufak ufak doldur dağarcığını.
Jı hırçkê du eyar dernayê. – Bir ayıdan iki post çıkmaz. Jın kelehe mêr gırtiye. – Kadın kaledir erkek tutsaktır.
Jı pıra pır dıçe jı hındıka hındık. – Çoktan çok gider, azdan az.
Jı rovi fenektır tune jı eyarê wi pırtır tune. – Tilkiden kurnaz yoktur, derisinden de çok yoktur.
Jı xelkêre masigıro jı xwere kwêsigıro. – Elaleme balıkçı kendine kaplumbağacı.
Kanya ku tu avê jê vexwi kevra navêjyê. – Su içtiğin kaynağa taş atma.
Karê ne jı mıre bayê wê dı ser mıre. – Benim olmayan işin yeli üzerimden geçsin.
Keçkê bêbav çiyayê bêav. – Babasız kız susuz dağ gibidir.
Keda helal dıbe mû naqete, keda haram bıbe weris ji dıqete. – Helal ekmek kıl olsa kopmaz, haram ekmek halat da olsa kopar.
Kerê mıri jı gur natırse. – Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
Kes nakeve gora kesi. – Kimse kimsenin mezarına girmez.
Ku kela şorbê çû buhayê heskê pere nake. – Çorba taşarsa kepçenin değeri para etmez.
Kumê rasta tım qetyayiye. – Doğru kişinin külahı hep yırtıktır.
Kurmê şiri heta piri. – Ana sütündeki kurt ölüme kadar.
Ku te gırt bermede ku te berda bı dû nekeve. – Tuttunsa bırakma, bıraktınsa ardına düşme. Kûçık jı kê bıtırse bı wi ali dıreye. – Köpek korktuğu yana havlar.
Lê kaliyê lê koriyê; mırın çêtırejı feqiriyê. – Ah yaşlılık ah körlük; ölüm yoksulluktan iyidir.
Lı bejnê neri bı zêra kırî, laçek rakır kertkê guri. – Boyuna posuna baktı altınla aldı, örtüsünü kaldırdı kel çıktı.
Lı kerê mırî dıgere ku nala jêke. – Ölmüş eşek arıyor ki nalını kopara.
Mala me lı çoyê meye; çoyê me lı ser mılê meye. – Evimiz sopamızda, sopamız omzumuzun üstündedir.
Malê axê dıçe canê xulêm dêşe. – Ağanın malı gider uşağın canı yanar.
Malê çamêrki û xesiski wek hev dıre. – Cömerdin malıyla cimrinin malı aynı oranda harcanır.
Mal lı ser malê nabe. – Ev üstünde ev olmaz.
Mal mala teye lê bı alyê fıraxa nere. – Ev evindir ancak mutfak tarafına gitme.
Meger lı newala nebin xeyala. – Vadilerde dolaşma, kabus görme.
Mêja Kurmanca ne ibadete, adete. – Kürt’ün namazı ibadet değil adettir.
Mêrê qels du cara şer dıxwaze. – Güçsüz adam iki kez kavga ister. Mırın mırıne xırexır çıye? – Ölüm ölümdür, hırıltı nedir?
Mırişka bıgere wê lıngê wê bı zelq be. – Gezen tavuğun ayağında pislik olur. Mırov bı carkê qûnek nabe. – Bir seferle ibne olunmaz.
Mırov xwe bı destê xwe ne xurine xura mırov naşkê. – İnsan kendini kendi eliyle kaşımazsa kaşıntısı geçmez.
Nabêjın kê kır; dıbêjın kê got. – Kim yaptı demezler kim söyledi derler.
Nan û pivaz hebe nexweşi çavreşiye. – Ekmek ve soğan olursa hastalık çekememezliktir.
Navê gur derketiye; rovi dınya xera kır. – Kurdun adı çıkmış; tilki dünyayı yıktı.
Ne dujmınê xeraba bın; dujmınê xerabiyê bın. – Kötülerin düşmanı değil kötülüğün düşmanı olun.
Ne fene, ev çı dar û bene? – Tuzak değilse, bu ne değnek ve iptir? Ne xwar ne da hevala, geni kır avêt newala. – Ne yedi ne arkadaşlara verdi, kokuttu vadilere attı.
Nıvışta bê tışt, xwedyê xwe kuşt. – Ücretsiz muska sahibini öldürdü.
Pısik ne lı male mışk Evdırrehman’e. – Kedi evde olmayınca fare Abdurrahman kesilir.
Pivaz, çı sor çı sıpi. – Soğan, ha kırmızı ha beyaz.
Qantır nazê xwê şin nayê. – Katır doğurmaz, tuz yeşermez. Qedrê gulê çı zane; kelbeş dıvê kerê reş. – Gülün değerini ne bilir; devedikeni ister kara eşek.
Qûna wê qûna mırişkêye hêkê qaza dıke. – Götü tavuk götüdür kaz yumurtası yumurtluyor.
Reng rengın, sor bı dengın. – Renk renktir, kırmızı ünlüdür. Rûyê reş ne hewci teniyêye. – Kara yüze is gerekmez.
Serê du berana dı beroşkêde nakela. – İki koçun başı bir tencerede kaynamaz.
Sê wêne dost hene: Nano, gano, cano. – Üç türlü dost vardır: yiyici, ırz düşmanı, candan dost.
Sımbêl bı pısika ji heye. – Bıyık kedide de vardır.
Şahdê rovi terya wiye. – Tilkinin tanığı kuyruğudur.
Şeb û şekır çûn Diyarbekır, şekır rûnişt deng nekır, şeb rabû pesnê xwe kır. – Şap ile şeker Diyarbakır’a gittiler, şeker sustu oturdu, şap kalktı kendini övdü.
Şerê sıbehê jı xêra êvarê çêtıre. – Sabahın kavgası akşamın hayrından iyidir.
Şeva reş keleha mêraye. – Kara gece yiğidin kalesidir.
Şeytên gotiye “ê lı xwe bı heyıre ez dı winım.” – Şeytan, “Şaşırıp kalanı edeyim.” demiş.
Şêr şêre; çı jine çı mêre. – Aslan aslandır; ha dişidir ha erkek.
Şıkefta sed pez heryê wê sed û yek pez ji heryê. – Yüz koyunun sığdığı yere yüzbir koyun da sığar.
Şûr kalanê xwe nabıre. – Kılıç kınını kesmez.
Ta bı ta dıbe rih. – Kıl be kıl sakal olur.
Taji bı zorê nare nêçırê. – Tazı zorla ava gitmez.
Teyrê ku goşt dıxwun nıkılxwarın. – Et yiyen kartallar eğri gagalı olur.
Tımayi bırakuje. – Tamah kardeş öldürendir.
Tırsa gur jı baranê heba wê jı xwere kulavek çêkra. – Kurdun yağmurdan korkusu olsaydı kendine bir aba yapardı.
Tu bı hıriba tê lı nav keri ba. – Yapağılı olsaydın sürü arasında olurdun.
Tu cehnemê nebini buhuşt bı te xweş nabe. – Cehennemi görmezsen cennet sana tatlı olmaz.
Tu çı têxi kewarê wê ew bê xwarê. – Dolaba ne koyarsan onu alırsın.
War ew ware lê bıhar ne ew bıhare. – Yer aynı yer ama bahar aynı bahar değil.
Wê ev hevira hin gelek avê hıline. – Bu hamur daha çok su kaldırır.
Xeber çekê jınêye. – Küfür kadının silahıdır.
Xeta xwar jı gayê pire. – Eğri çizgi yaşlı öküzdendir.
Xwedê jı yekire xera bıke dıranê wi dı pelûlê de dışkê. – Allah birisinin işini bozarsa dişi sütlaçta kırılır.
Xwedyê xêra dıbe evdalê ber dêra. – İyilik sahibi kilisenin hizmetçisi olur.
Xwestek û kodık bı şûnde? – Dilencilik ve utangaçlık olmaz.
Xılt çıqas axê bıkole bı serê xwe dadıke. – Köstebek ne kadar toprağı kazarsa başına döker.
Ya nare aş ya ji dıre aşvan dıkuje. – Ya değirmene gitmiyor ya da gidip değirmenciyi öldürüyor.
Yek ta nabe du ta tê ranabe. – Bir iplik olmuyor, iki iplik geçmiyor.
Zıkê zaroka tıjeye lê zımanê wan nagere. – Çocukların karınları söz doludur ama dilleri dönmez.
Zımanê dırêj darkukê serê xwedyê xwe ye. – Uzun dil sahibinin başına ağaçkakandır.
Zor gêzerê radıke. – Zor, havucu kökünden çıkarır.
