Trigliserid, kanda bulunan bir yağ çeşididir. Trigliserid düzeyinin 150 mg/dl’nin altında olması ideal değer olarak kabul edilir.
Trigliseridin olması gereken normal düzeyden, yüksek seviyelere çıkması trigliserid yüksekliği olarak ifade edilir.
Hayvansal yağların ve yüksek karbonhidratlı gıdaların aşırı tüketimi, yakılan kaloriden daha fazla kalori alınması, hareketsiz yaşam, kilo artışı, bazı hormonal rahatsızlıklar trigliseridin yükselmesine neden olabilir.
Peki, trigliserid yüksekliği belirtileri nelerdir ve trigliserid değeri nasıl düşer?
Trigliserid, kanda bulunan bir yağ çeşididir. Kanda esas olarak trigliserid ve kolesterol olmak üzere iki çeşit lipid (kan yağı) bulunur.
Hiperlipidemi; kanda yağların yüksekliğini ifade etmek için kullanılan tıbbi bir terimdir. Genel olarak hiperlipidemi “yüksek kolesterol” olarak bilinmektedir. Ancak gerçekte hem kolesterol hem de trigliserid yüksekliği kan yağları yüksekliğini ifade eder.
Kolesterol, kanımızda “lipoprotein” olarak adlandırılan proteinlere bağlanarak dolaşan yağ ürünüdür. Kolesterol vücudumuzda karaciğer tarafından hücrelerin sağlığı ve vücudun birçok işlevi için üretilir. Yumurta, kırmızı et, sakatat, kaymak ve yağlı peynir gibi gıdalarda da yüksek oranda kolesterol bulunur. Hücrelerin sağlığı için bir miktar kolesterole ihtiyaç vardır. Ancak kolesterol tüketiminin belli bir miktarın üstüne çıkması durumunda sağlık problemleri başlar.
Normal kolesterol düzeyine sahip insanlarla karşılaştırıldığında, yüksek kolesterolü olan bireylerin kalp-damar hastalıkları, felç-inme ve diğer sağlık problem riskleri daha fazladır. Kolesterol ne kadar yüksekse, bu problemlerin ortaya çıkma riski de o kadar yüksektir.
Yemek yediğimizde, vücudumuz hemen kullanmayacağı kalorileri trigliseridlere dönüştürür. Vücudun enerji depo kaynaklarından olan trigliseridler, yağ hücrelerinde depolanır. Özellikle öğünler arası ve uzun açlık dönemlerinde enerji ihtiyacı için bazı hormonlar aracılığıyla kana salınırlar ve dokuların enerji ihtiyaçlarını karşılarlar. Trigliseridler normalde kanda belirli düzeye kadar bulunurlar. Ancak trigliserid düzeyinin yükselmesi, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
Yapılan çalışmalara göre Türkiye’de her 10 yetişkinin 3’ünde trigliserid yüksekliği mevcuttur.
İdeal trigliserid değeri kaç olmalıdır?
Standart lipid (kan yağları) testinde total (toplam) kolesterol, LDL-kolesterol (kötü huylu), HDL-kolesterol (iyi huylu) ve trigliserid düzeyi ölçülür.
İdeal trigliserid düzeyi 150 mg/dl’nin altıdır.
- 150-499 mg/dl arası hafif artmış,
- 500-1000 mg/dl arası orta derecede artmış,
- 1000 mg/dl’nin üzeri ise çok yüksek trigliserid değerini gösterir.
Çok yüksek trigliserid düzeyinde acil tedavi gerekir ve genel olarak total kolesterol düzeyinin 200 mg/dl’nin üzerinde olması yüksek olarak değerlendirilir. Fakat kan yağları için güvenli ve hedef düzeyler, bireyin sağlık öyküsü ve o anki sağlık durumuna göre değişebilir. Bu değerlendirme, takibi yapan hekim tarafından yapılır.
Kan yağlarına sıklıkla 8-12 saatlik açlık sonrası bakılır. Bazı özel durumlarda toklukta da bakılabilir. Bu konuda hasta, hekim tarafından yönlendirilir.
Trigliserid yüksekliği belirtileri nelerdir?
Trigliseridin hafif, hatta orta derecede yüksekliği genelde belirtisizdir. Ancak uzun süre yüksek düzeyde kalması ciddi sağlık sorunlarına neden olur.
Trigliserid yüksekliği belirtileri şunlardır:
- Ciltte, ksantom adı verilen küçük yağ birikimleri,
- Karaciğer yağlanmasına bağlı karın ağrısı,
- Uzun vadede kalbi besleyen damarlardaki daralma/tıkanma nedeniyle göğüs ağrısı, nefes darlığı, çarpıntı,
- Beyne giden damarlardaki daralma nedeniyle çeşitli vücut bölgelerinde uyuşukluk, hissizlik, güç kaybı, baş dönmesi, görmede bulanıklaşma, başağrısı, daha nadiren bilinç bulanıklığı ve bilinç kaybı.
Çok yüksek trigliserid düzeyi, pankreas iltihabına (pankreatit) yol açarak karın ağrısı, ateş, bulantı, kusma, iştah kaybı gibi belirtilere neden olabilir. Bu durum, hastane yatışı ile tedavi gerektiren acil bir durumdur.
Trigliserid yüksekliği hangi hastalıklara neden olur?
LDL (kötü kolesterol) yüksekliği kalp-damar hastalıklarının ana nedenidir. Bununla birlikte, trigliserid düzeyi yüksek olan kişilerin, trigliserid düzeyi normal seviyelerde olanlara göre kalp damar hastalığına yakalanma riski artmaktadır.
Trigliserid yüksekliğinde kan damarlarının duvarında yağ depoları birikerek plak oluşumuna neden olur. Zamanla plak birikimleri büyüyerek, damarların daralmasına ve tıkanmasına yol açar.
Trigliserid yüksekliğinde;
- Kalp damarı tıkanıklığına bağlı kalp krizi (koroner arter hastalığı),
- Beyin damarı tıkanıklığına bağlı inme-felç riski (serebrovasküler hastalık),
- Kol ve bacakları besleyen damarlarda tıkanıklık (periferik arter hastalığı) riski artar.
Bu hastalıkların riskini artıran başka birçok faktör vardır. Yaş, ailede 50-60 yaşlarından önce kalp damar hastalığı tanısı olması, erkek cinsiyet, sigara kullanmak, yüksek tansiyon, kilo fazlalığı, diyabet varlığı, stres, eşlik eden başka hastalıklar ve kullanılan ilaçlar, bunlar arasında sayılabilir. Bireysel kalp damar hastalığı riski, bütün bu faktörler dikkate alınarak hekim tarafından belirlenir. Buna uygun hedefler belirlenerek önlem, tedavi ve izlem planı yapılır.
Trigliserid yüksekliği, ciltte “ksantom” olarak adlandırılan ve çeşitli tipleri olan yağ birikim lezyonlarının ortaya çıkmasına neden olabilir.
Trigliserid yüksekliği, karaciğer ve dalak yağlanmasına neden olur ve bu organları büyütebilir. Karaciğer yağlanması, yüzde 10-20 oranında karaciğer iltihabına yol açabilmektedir. Bu durum karaciğer sirozu ve karaciğer kanseri gelişimi riski taşır.
Çok yüksek trigliserid düzeyi, pankreas iltihabına neden olabilir. Pankreas iltihabı, hayati tehlike yaratabilen acil bir durumdur.
Trigliserid yüksekliği nedenleri nelerdir?
- Hayvansal yağların aşırı tüketimi,
- Özellikle yüksek karbonhidratlı gıdaların aşırı tüketimi,
- Yakılan kaloriden daha fazla kalori alınması trigliserid düzeyini yükseltebilir.
Trigliserid yüksekliğine neden olabilecek diğer faktörler şöyle açıklanabilir:
- Hareketsizlik,
- Kilo artışı,
- İnsülin direnci, kontrolsüz diyabet, hormonal hastalıklar (hipotiroidi ve Cushing sendromu vs.) böbrek yetmezliği gibi bazı hastalıklar,
- Alkol,
- Bazı ilaçlar.
Bazı durumlarda ise trigliserid yüksekliği genetik faktörlerden kaynaklanabilir.
Trigliserid nasıl düşer?
Trigliserid değerini düşürmek için yaşam tarzı değişikliği ve ilaç tedavisi olmak üzere iki temel yöntem vardır.
Yaşam tarzı değişikliği
Yaşam tarzını sağlıklı yönde değiştirmek, her türlü trigliserid yüksekliğinde uygulanmalıdır. Tıbbi beslenme tedavisi uygulamaları, egzersiz yapma ve kilo verme, bu düzenlemelerin temelini oluşturur.
Trigliserid düzeyini düşürmek için şunlara dikkat edilmeli:
- Basit şeker içeren ve glisemik indeksi yüksek ekmek, unlu mamüller, meyve suyu, tatlılar gibi karbonhidrat içeren gıdaların,
- Kırmızı et, tereyağı, kızarmış gıdalar, doymuş yağlar gibi çeşitli hayvansal yağların,
- Yağlı süt ürünlerinin tüketimi azaltılmalı ve kalori kısıtlaması yapılmalıdır.
Ayrıca;
- Haftada 1-2 porsiyon yağlı balık tüketmek,
- Alkolü sınırlamak ya da bırakmak,
- Kilo fazlalığı varsa kilo vermek,
- Düzenli egzersiz, özellikle tempolu yürüyüş gibi aerobik egzersizleri yapmak trigliseridi düşürmede etkilidir.
Trigliserid yüksekliğinde tedavi, hastanın risk durumu ve trigliserid düzeyine göre hekim tarafından belirlenir.
İlaç tedavisi
Birçok kolesterol düşürücü tedavi, LDL kolesterolü ve trigliseridi düşürmeyi hedefler. Her trigliserid yüksekliği için ilaç tedavisi gerekmez. İlaç tedavisine başlanmasına hekim tarafından karar verilir. İlaç tedavisinde hastanın yaşı, aile öyküsü, eşlik eden sağlık sorunları gibi faktörler dikkate alınır.
Omega-3 balık yağı içeren ürünler de trigliserid düşürmede kullanılabilir. İlaç tedavisi başlansa bile sağlıklı beslenme ve egzersiz hiçbir zaman bırakılmamalıdır.
Trigliserid yüksekliği tanısı konulup tedavi planlandığında belirli bir süre sonra kan yağlarının tekrar ölçümü planlanır ve bu süre başlangıçta 6-8 haftadır. Tüm tedavinin yönetimi, izleyen hekim tarafından yapılmalıdır.
Kan yağları testleri ne sıklıkta yapılmalıdır?
Kan yağları;
- 18-20 yaşlarından itibaren 5 yılda bir,
- 40 yaş üzeri erkeklerde ve 50 yaş üzeri ya da menopoz sonrası kadınlarda 2 yılda bir ölçülmelidir.
Risk faktörlerine göre taramanın daha genç yaşta başlaması ve daha sık aralıklarla yapılması uygun olabilir; izlemi yapan hekim bunu planlayacaktır. Taramada; total-kolesterol, trigliserid, HDL-kolesterol, LDL-kolesterol yer almalıdır.
