Haber: Emrah Bakır
Görme engellilerle ilgili başta kamusal alanda olmak üzere birçok alanda düzeltilmesi gereken sorunların olduklarına dikkat çeken görme engelli bireyler, haber sitelerinin kendileri açısından kolaylaştırıcı olmalarını talep ettiler. Haber sitelerinin sıklıkla kullandığı görseller, grafik ve tabloların ekran okuyucular tarafından algılanmadığına ve haberi okumakta zorluk çektiklerini belirten görme engelli bireyler haber sitelerinin erişebilirlik sorununa değindiler. Yapay zeka teknolojisinin ilerlemesi sonucu haber merkezlerinin betimleme ve sayısal, grafik ve tablo okumasını yapay zekayla işbirliği içinde kullanılırsa görme engelli bireyler için haberlerin daha erişebilir olacağına dikkat çektiler.
Kırsal kesimdeki görme engellilerin tercihi radyo ve televizyon
Görme engelli bireylerin haberleri birçok mecrada takip ettiğini ve kitle ilişim araçlarının etkisiyle hem birçok durumdan haberdar olduklarını hem de yeni yazılım uygulamalarının etkisiyle görme engelliler için erişebilirlik konusunda kolaylaştırıcı olduğuna dikkat çeken Engelli hakları savunucusu, Eğitimde Görme Engelliler Derneği Kurucu Başkanı Emre Taşgın, ‘’Ülkemizde sayısı net olarak bilinmese de farklı veriler birlikte değerlendirildiğinde 500 bin üzerinde görme engelli nüfus olduğu tahmin ediliyor. Bu kişiler içerisinde kaza veya diğer nedenlerle ya da yaşlılığa bağlı olarak görme yetisini yitirmiş olanlar çoğunlukta. Diğer yandan özellikle genç ve orta yaş grubunda her geçen gün artan kitle ise dijital imkanlardan faydalanabilir durumda. Bu bilgileri vermemdeki maksat, farklı imkanlara sahip olan görme engellilerin kullandığı kitle iletişim araçlarının değişebildiğini vurgulamak istememdir. Kırsal kesimde bulunan veya dijital imkanlara erişemeyen görme engelliler için hala en önemli kitle iletişim aracı radyo ve televizyondur. Görme engellilerin radyoyla etkileşimi çok uzun yıllardır sürüyor. Halen çevremde birçok kişi bu alışkanlığını devam ettiriyor. Dolayısıyla çok fazla görme engelli kişinin haberleri radyodan takip ettiğini söyleyebilirim. Özellikle bazı haber televizyonlarının yayınlarını radyo aracılığıyla da yapması bunu daha kolay hale getiriyor. Yine radyo ile beraber televizyon kanalları da haber almak için kolay bir araç. Günümüzde her evde en az bir televizyon var ve toplumun önemli bir kesimi gibi görmeyen kişiler için de bu kitle iletişim aracı haber almak için önemli bir vasıta olmaya devam ediyor. Günümüzde bilgisayar ve mobil cihazlar görme engelliler tarafından ekran okuyucu adını verdiğimiz yazılımlarla kullanılabiliyor. Bu yazılımlar ekrandaki bütün metinsel öğeleri sese dönüştürebiliyor. Görme engelliler bankacılık, sosyal medya kullanımı, internet sitelerinde gezinme, doküman oluşturma/düzenleme gibi herkesin yapabildiği birçok işlemi bu yazılımlar aracılığıyla rahatlıkla gerçekleştirebiliyor’’ Dedi.
Uygulamalarda ve haber sitelerindeki görseller betimlenmiyor
Pandemi ve 6 Şubat depreminden sonra görme engelliler için bilgi almak zor olduğu kadar haber merkezlerinin haber sitelerindeki uygulamalarında yetersiz olduğuna dikkat çeken Taşıgın, bir paragraflık habere ulaşma konusunda zorluk çektiğini belirterek şunları ekledi:‘’Görme engelliler için haberlere erişimin önündeki en önemli engellerden biri görsel öğeler hakkında bilgi sahibi olunamamasıdır. Örneğin pandemi döneminde yayınlanan grafiklerde ne olduğu bilgisini biz çoğu zaman yakınlarımıza sorarak veya sosyal medyadaki gönüllü kişilerin betimlemeleri sayesinde öğrenebildik. Deprem döneminde körlerin yaşadığı en önemli sorunlardan biri doğru ve erişilebilir bilgiye ulaşamamaktı. Kısıtlı imkânlara sahip olan görme engelliler ihtiyaç duydukları bir habere ulaşmakta çok zorlandılar. Zaten ellerindeki dijital araçları kaybettikleri için bilgiye erişimde ciddi anlamda kısıtlanan körler buldukları kısıtlı fırsatları da erişilebilirlik sorunları nedeniyle verimli kullanamadılar. Bizler elimizden geldiğince doğru bilgileri ayrıştırarak onlara ulaştırmaya çalıştık ama bunun çok yeterli olduğunu söyleyemem. Yoğun biçimde haber takip eden kör bir kişi olarak rahatlıkla söyleyebilirim ki; görselliğin son derece önemli olduğu çağımızda haber yazımında da buna dair bir yönelim söz konusu. Daha az metin ve daha fazla görselliğin yer aldığı haberlerde eğer görseller hakkında yeterli bilgi verilmezse biz bu haberin içeriği hakkında bilgi sahibi olamıyoruz. Haber uygulamalarında ve internet sitelerinde yer alan görseller betimlenmiyor. Yurtdışı haber kaynaklarını da takip ediyorum. Herkesin adını bildiği bazı köklü haber sitelerindeki görsellerin betimlendiğini ve görme engellilerin bu görsellerde ne olduğunu rahatlıkla anlayabildiğini gözlemliyorum. Bu konuya ülkemizde yeterli önem verilmiyor. Bir paragraflık habere ulaşmak bazen dakikalarımızı alabiliyor.’’
Haberler sitelerinde betimleme sorunları
Görme engelli olan Büşra Mert, haber takibi sırasında haber içeriklerinin tablo ve görsel olarak sunulmasının görme engelliler için sorunlar oluşturduğuna dikkat çekerken, haber betimlemelerinin de yapay zeka yoluyla yapılmasının engelliler için kolaylaştırıcı bir etken olacağını ifade eden Mert, ‘’Habere erişimde sıkıntı yaşamıyorum çünkü erişilebilir aplikasyonlar var. Oradan rahatlıkla haberleri okuyabiliyorum. Hayatın her alanında betimlemeyle ilgili sıkıntı var. Bazı haberlerde özellikle memurların maaşlarıyla ilgili tablo yayınlanması ya da pandemi dönemlerinde yayınlanan vaka tabloları altta ifade edilmeyen ama tablo şeklinde olan haberleri okumak bizler için çok zor. Artık yapay zeka ciddi oranda hayatımıza girmiş durumda ve yapay zeka desteğiyle bu aplikasyonlar ya da haber mecraları bu tarz olaylarda betimleme desteği verebilir. Ve bu konuda haber merkezleri çalışmalar yapabilir. Artık insanların bireysel olarak zamanlarını harcayarak haber ya da film betimlemesine karşıyım. Çünkü bunun yerini yapay zekâ almak üzere, hem daha ucuz hem de daha hızlı diyebilirim’’ Diye ifade etti.
Haberlerde kullanılan görselleri ve tabloları okumamız zor
Haber takibi yaparken kullanılan görsellerin ve tabloların görme engellilerin kullandığı uygulamalarda haberi okuyamadığı ve bazı zorluklarla karşılaştıklarını ifade eden Fatma Ovat, haber merkezlerinin görme engelli bireyler için erişebilirlik konusunda çözüm odaklı olmalarını söyledi. Ovat, ‘’Dijital ortamlardaki haberlere ulaşmak bizler için çok daha kolay. Teknolojinin gelişmesi aslında bizler için bir yerde avantaj durumunda Ancak tamamıyla her şey dört dörtlük mü? Soracak olursanız tabi ki hayır. Evet dijital ortamlardaki haberleri ulaşabiliyoruz ancak bazı haber siteleri ekran okuyucular tarafından okunmuyor. Biz bu açıdan yani ekran koruyucu tarafından sıkıntı yaşıyoruz. Reklamları kapatma durumu derken, bazı haber siteleri ekran okuyucu programları desteklemiyor. Haberler ilgili görsel veriler kullanıldığında fotoğraf olarak algılandığından dolayı uygulamalar bu tür görselleri ve verileri algılamıyor. TÜİK verileri paylaşıldığında uygulama bize tablo olarak sunuyorlar ve bir alt metin olmadığından dolayı bunu okumamız gerçekten zor. Haber merkezleri bizler için erişebilirlik konusuna bir çözüm bulmalılar demek istiyorum’’ Dedi.
Haberlere ulaşmamız daha erişilebilir olmalı
Haberleri okuduğu uygulamalarda ve genel olarak haber sitelerinin görme engelli bireyler için kolaylaştırıcı olması gerektiğini ifade eden Ramazan Kunduz,‘’Biz haberleri eski adıyla Twitter şimdi adıyla X aplikasyonu uygulamalarından, Son Dakika Haber ve Bundle Haber aplikasyonlardan takip ediyorum. Haberlere erişimde aslında çok fazla sorun olmuyor fakat düzeltilecek belli noktaları var. Haberlerde kullanılan grafik olayları biraz daha erişilebilir hale getirmesi iyi olur. Ve internet haber sitelerinin haberlerine girdiğimizde sürekli tıklama durumu sürekli döndürüp dolaştırıp sizi bir yere götürmeye çalışıyorlar. Bu tür şeyler düzenlendiğinde bizler için iyi olacaktır’’Diye konuştu.
Bu içerik Avrupa Birliği tarafından finanse edilen Gazeteciler Cemiyeti’nin “Basın Evi Destek Aracı (BEDA)” programı kapsamında hazırlanmıştır.
