İlgi çeken dizimizin ilk bölümünden sonra, 2. ve 3. bölümleri birlikte yayımlıyoruz. Gelecek haftadan itibaren, bu dersler için gelen düzeltme ve ekleme mesajlarını da yazının altında ek olarak görebileceksiniz. Bu derslerle ilk kez Kürtçe öğrenen Ercişli kardeşlerimizle, hiç bilmediği halde bu dili öğrenmeye karar veren diğer dostlarımıza kolay gelsin diyoruz. Bu dili öğrenmenin ülkemizdeki herkese iyi geleceğine, yurttaşlık bağımızı ve halklar arasındaki dostluğu kuvvetlendireceğine inanıyoruz.
Ez Kurdî Fêr Dibim-2 / Kürtçe Öğreniyorum-2
Dengên Kurdî (dumahîk) / Kürtçe Sesler (devamı)
K k: Kürtçe’nin bu harfi de vurgulu ve vurgusuz olmak üzere iki varyantlıdır. En fazla vurgulu biçimi kullanılır. Vurgulu biçimi dilin ortası üst damağın ortasına (yumuşak damak) yapıştırılarak çıkarılır. Kısaca “g” ile “k” arası bir sestir.
Örnek: Kevir (khevır = taş), kevok (khevok = güvercin), kerî (kherî = parça /sürü), kovik (khovik = honi), kavir (khavır = toklu)
Vurgusuz varyantı çok az kulanılır. Türkçe’deki “k” gibi okunur. Örnek: Ketin (düşmek), kes (şahıs), kîsik (küçük cüzdan / torbacık), kûsî (kaplumbağa)
Dikatinize: “k” ile başlayan çok az kelime hem vurgulu, hem de vurgusuz okunur. Vurguya göre anlamları da değişir. Kürtçe’de bütün sözcükler cins takısı aldıklarından, bu tür sözcükler zorluk çıkarmazlar.
Örnek:
Vurgusuz- kar (iş) Karê min pir giran e. (İşim çok ağır.)
Vurgulu- kar (oğlak) Kara bizinê belek e. (keçinin oğlağı alacalıdır.)
Vurgusuz- ker (eşek) Kera me xweş dibeze. (Eşeğimiz iyi koşar.)
Vurgulu- ker (sağır) Mêrikê ker diçe mal. (Sağır adam eve gidiyor)
Not: Kürt yazarların önemli bir kısmı, yanlış anlaşmayı önlemek için, “sağır” ve “eşek” anlamına gelen “ker” sözcüğünden “sağır” anlamına geleni; yani vurgulu olan “ker” sözcüğünü iki “rr” ile “kerr” biçiminde yazıyor.
L l: Aynen Türkçe’deki “L” gibi okunur.
Örnek: lêv (dudak), law (oğlan çocuk), lepik (eldiven), lal (lal, dili ağır)
M m: Türkçe’deki “m” gibi okunur.
Örnek: mêr (erkek, yiğit), mîh (koyun), mîr (derebey, emir)
N n: Türkçe’deki “n” gibi okunur.
Örnek: nav (ad, isim), nan (ekmek), nîr (boyunduruk), nok (nohut), hinar (nar)
O o: Türkçe’deki “o” gibi okunur.
Örnek: ol (din), ode (oda), por (saç), sol ( ayakkabı), sor (kırmızı)
P p: İki varyantlı olup büyük çoğunluğu vurgulu okunur. Vurgulu ses şöyle çıkarılır: Üst dudak çok güçlü bir şekilde alt dudağa yapıştırılarak vurgulu okunur. “P” ile “b” arası bir ses çıkarılır:
Örnek:
Vurgulu- “p” sesinden sonra “h” de varmış gibi, yukarıda açıklanan ağız ve dil hareketlerinin biçimine uygun okunur. par (phar = geçen sene), pêrar (Phêrar = evveli sene / iki sene önce),
pişt (phışt = sırt), pîşe (phîşe = meslek)
Vurgusuz- Türkçe’deki “p” gibi okunur. pîl (pil), parçe (parça), pol (sınıf)
Q q: Türkçede genizden çıkan “k” sesi gibi okunur. Dilin arka kısmı damağın arka kısmına yapıştırılarak birden açılır ve “kanun” kelimesindeki “k” gibi sert biçimde söylenir.
Örnek: qer (siyahın bir tonu), qam (boy), qolinc (omuz)
R r: Agırlıklı olarak Türkçe’deki “r” gibi okunur.
Örnek: roj (güneş / gün), rez (üzüm bağı), rev (kaçış), rîs (yün iplik)
S s: Türkçe’deki “s” gibi okunur.
Örnek: sîr (sarmısak), simêl (bıyık), sal (yıl), sar (soğuk)
Ş ş: Türkçe’deki “ş” gibi okunur.
Örnek: Şil (ıslak / yaş), şal (pantolon), şev (gece)
T t: Kürtçe’deki bu harfinde vurgulu ve vurgusuz olmak üzere iki varyantı vardır. Büyük çoğunlukla vurgulu varyant kullanılır.
Vurgulu- Dilin ön kısmı, damağın ön kısmına yapıştırılarak birden açılır. Bir diğer deyimle “th” şeklinde okunur. tav (thav = güneş ışını), tarî (tharî= karanlık), tîr (thîr= ok), tûj (thuj = biber acısı), tal (thal = ot acısı)
Vurgusuz- Türkçe’deki “t” gibi okunur. tor (file / ağ), tas (tas), ta (sıtma), tar (tünek ağacı)
U u: Türkçe’deki “ü” harfine yakın bir sestir. Ya da “hü” biçiminde okunur.
Örnek: gul (ghül= gül), kurd (khürd = kürt), gund (ghünd = köy), tu (thü = sen), gur (ghür = kurt)
Û û: Türkçe’deki “u” gibi okunur. Sözcük başında kullanılmaz.
Örnek: bûn (olmak /varolmak), çûn (gitmek), tû (dut), rû (surat/sima), rûn (yağ), şûn (yer)
V v: Türkçe’deki “v” gibi okunur.
Örnek: varik (piliç), vala (boş), bav (baba), dev (ağız), van (bunlar)
W w: Bu ses Türkçe’de yoktur. Dudak “o” sesinde olduğu gibi yuvarlaklaştırılır, birden açılarak “oue” birlikte seslendiriliyormuş gibi bir ses çıkarılır. İngilizce “What”da söylenen “w” sesi gibi çıkarılır.
Örnek: War (ouear = yayla), wan (ouean= onlar), wî (ouei = o - eril), wê (oueê = o – dişil), werîs, (oueeris = urgan)
X x: Bu ses bir arka damak sesidir. Arka damaktaki birikintiyi çıkarmak için çıkarılan sese benzer.
Örnek: xal (ğhal = dayı), xanî (ğhanî = ev/bina), xew (ğhew = uyku), xort (ğhort = genç), xanim (ğhanım = hanım)
Y y: Aynen Türkçe’deki “y” gibi okunur.
Örnek: yek (bir), yar (sevgili), Yêzdan (Allah /Tanrı), yadîgar (hediye)
Z z: Türkçe’deki “z” sesi gibidir.
Örnek: ziman (dil / lisan), zanîn (bilmek), zarava (lehçe) zava (damat /güvey), zêr (altın)
Xw xw (diftong): Bu çift ses Türkçe’de yoktur. “x” ve “w” seslerinin beraber okunuşudur. Aşağı yukarı şöyle bir ses “ğhoue”
Örnek:Xwar (ğhouar =yedi), xwendin (ğhouendın = okumak, ) xwastin (ğhouastın = istemek)
-----------------------------------------------------------------------------------------
Ez Kurdî Fêr Dibim-3 / Kürtçe Öğreniyorum-3
Bu bölümden itibaren, birkaç bölüm boyunca Kürtçe’de zamirleri inceleyecek, beraberinde alıştırmalarla öğrendiklerimizi pekiştireceğiz.
Kürtçe’de zamirler, yani isim olmadıkları halde isim yerine kullanılan sözcükleri incelerken, şahıs zamirleri açısından esas olarak iki grup zamiri inceleyeceğiz. Derslerimiz içinde ayrıca ‘xwe’ (kendi) zamirine de yer vereceğiz. Ağırlıklı olarak inceleyeceğimiz iki grup zamir, derslerimiz süresince de göreceğiz ki daha çok fiilin türlerine ve zamanlarına bağlı olarak kullanılırlar. Gelecek derslerimizde ikinci grup olarak inceleyeceğimiz zamirler, aynı zamanda malikiyet sıfatı olarak da kullanılır.
Elbet zamirler konusunu daha ayrıntılı olarak da incelemek mümkün. Şahıs zamirlerinin yanı sıra, bitişik, dönüşlü, iyelik, bağlaç, soru ve işaret zamirleri gibi birçok zamir türü de özel olarak ele alınabilir. Ancak bunları ayrı ayrı vermek yerine konular ilerledikçe konuların içine serpiştirerek vermenin daha yararlı olacağına inanıyorum.
Şu hatırlatmayı da yapmadan geçmek istemiyorum: Zamirler, özellikle başlangıç aşamasında basit cümleler kurmada, Kürtçe ile ilgili öğrenme sürecini pekiştirmede sürekli karşımıza çıkacak. Sözcük dağarcığımız geliştikçe, yani bu bölümden itibaren vermeye başlayacağım sözcükler ezberlenip cümle içinde kullanıldıkça Kürtçeyi öğrenmek daha kolay olacak. Ayrıca Kürtçe, Türkçeden farklı olarak zamirlerin kullanımının yaygın olduğu, zamirlerin özellikle yazı dilinde pek gizlenemediği bir özelliğe sahip olduğundan, her iki grup zamirin öğrenilmesine özel önem vermek gerekir.
Bunca sohbetten sonra dersi kaynatmayıp ilk grup zamirlerimizin – I. – kullanım biçimini birlikte inceleyelim:
Kürtçe Şahıs Zamirleri / Cînavkên Kurdî (1. Grup)
- I -
- Roj baş, tu kurdî zanî.
- Belê, ez kurd im. Ya tu?
- Erê, ez jî kurd im. Lê ew?
- Ew jî kurd e.
- Ez, tu, ew kurd in.
- Erê em kurd in.
- Hûn jî kurd in?
- Na! Em laz in.
- Ez, tu, ew kurd in...
- Belê, em kurd in. Hûn jî laz in.
- Belê ew jî laz in.
ez: ben (birinci tekil şahıs zamiri) em: biz (birinci çoğul şahıs zamiri)
tu: sen (ikinci tekil şahıs zamiri) hûn: siz (ikinci çoğul şahıs zamiri)
ew: o (üçüncü tekil şahıs zamiri) ew: onlar (üçüncü çoğul şahıs zamiri)
Wateyên Peyvên Kurdî (Kürtçe Sözcüklerin Anlamları)
baş: iyi,
rojbaş: günaydın, merhaba, iyi günler
tu: sen (yalın hal)
Kurd: Kürt,
Tirk: Türk
Laz: Laz
Tu kurd î?: Sen Kürtsün?
belê / erê: evet
Ez kurd im.: Ben Kürdüm.
Lê tu?: Ya sen?
jî: de / da
ez jî: ben de
Ez jî kurd im.: Ben de Kürdüm.
ew: o, onlar (her iki cins için)
Lê ew?: ya o?
Em kurd in: Biz Kürdüz.
kî: kim
Ew kî ne?: Onlar kimdir.
Ew laz in.:Onlar Lazdır.
na: hayır
ne: değil
wisa / wiha / weha / usa: öyle, böyle, şöyle
Na, ne wiha ye!: Hayır öyle değil!
wekî: gibi, benzer, tarzında
û: ve, ile (bağlaç)
hûn: siz
1. grup zamirlerin ilk biçimi ile bazı basit cümleler kuralım:
Ez qelew im. (Ben şişmanım.) Em qelew in. (Biz şişmanız.)
Tu qelew î. (Sen şişmansın.) Hûn qelew in. (Siz şişmansınız.)
Ew qelew e. (O şişmandır.) Ew qelew in. (Onlar şişmanlar.)
Dikkat ederseniz qelew (şişman) sözcüğü sessiz harf ile bitiyor. Sonu sessiz harf ile biten sözcüklere gelen ekler ‘ez ..... im’, ‘tu ..... î’, ‘ew ..... e’, ‘em ..... in’, ‘hûn ..... in’ ve ‘ew ..... in’ biçimindedir.
Pêhînî (Alıştırma)
Alıştırmadaki boş yerleri aşağıda verilen uygun sözcüklerle doldurarak yeni cümleler yazınız. Yazdığınız cümleleri sesli biçimde okuyunuz.
bedew (güzel) – ciwan (genç) – nexweş (hasta) – şoreşger (devrimci) – Ahmed
Ez ...............… im. / Tu ...............…î. / Ew ...............…e.
Em ...............…in. / Hûn ...............… in. / Ew ...............… in.
Fehim Işık
