İlgi çeken dizimizin 7. bölümünü yayımlıyoruz. Bu derslerle ilk kez Kürtçe öğrenen Ercişli kardeşlerimizle, hiç bilmediği halde bu dili öğrenmeye karar veren diğer dostlarımıza kolay gelsin diyoruz. Bu dili öğrenmenin ülkemizdeki herkese iyi geleceğine, yurttaşlık bağımızı ve halklar arasındaki dostluğu kuvvetlendireceğine inanıyoruz.
-------------0--------------
İyelik [malikiyet] Sıfatları
Kürtçede iyelik sıfatları, ikinci grup zamirler (bükümlü zamirlerin) ile aynıdır.
Zamir / İyelik Sıfatı Zamir anlamı İyelik Sıfatı anlamı
Min Ben Benim
Te Sen Senin
Wî (eril) / Wê (dişil) O Onun
Me Biz Bizim
We Siz Sizin
Wan Onlar Onların
Örnek:
hevalê min (arkadaşım / benim arkadaşım)
mala te (evin / senin evin)
birayê wî (onun kardeşi / malik olan erildir [e.])
birayê wê (onun erkek kardeşi / malik olan dişildir [d.])
dibistana me (okulumuz / bizim okulumuz)
pirtûkên we (kitaplarınız / sizin kitaplarınız)
zarokên wan (çocukları / onların çocukları)
Mala birayê min heye. / Benim kardeşimin evi var. / Kardeşimin evi var.
Mala birayê te heye. ......................................................................
Mala birayê wî heye. ......................................................................
Mala birayê wê heye. ....................................................................
Mala birayê me heye. ...................................................................
Mala birayê we heye. ....................................................................
Mala birayê wan heye. ..................................................................
Siz de şu sözcüklerin Kürtçesini yazın. / Hûn jî kurdiya van peyvan binivîsînin.
Benim arkadaşımın kitabı var. .........................................................................
Senin arkadaşının kitabı var. .........................................................................
Onun arkadaşının kitabı var. (e.) .........................................................................
Onun arkadaşının kitabı var. (d.) .........................................................................
Bizim arkadaşımızın kitabı var. .........................................................................
Sizin arkadaşınızın kitabı var. .........................................................................
Onların arkadaşının kitabı var. .........................................................................
Okuma Parçası / Metna Xwendinê
(Okuma parçasını Türkçeye çeviriniz ve aşağıdaki soruları parçaya göre yanıtlayınız.)
Hevnasîn
Ez kurd im. Hevala min tirk e. Ez Diyarbekirî me. Tu ji ku yî? Tu jî kurd î? Navê min Ehmed e. Navê hevala min Eyşe ye. Navê te çi ye? Ez mamoste me. Hevala min bijişk e. Tu çi karî dikî? Tu jî mamoste yî? Gundekî me heye. Li gundê me 5 (pênc) mal heye. Gundê we jî heye? Gundî cotkarî dikin. Erdên wan hene. Erdên wan bi bereket in. Gundiyên we çi karî dikin? Ew jî cotkarî dikin? Li gund mala me heye. Mala me mezin e. Mala we jî mezin e? Çar (4) birayên min û du (2) xwîşkên min hene. Çend bira û xwîşkên te hene?
Wateya peyvên kurdî
heval : arkadaş, yoldaş
ji : -den / -dan
gund : köy
nav : isim
mamoste : öğretmen
bijişk : doktor
kar : iş
mal : ev
cotkar : çiftçi
erd : toprak
mezin : büyük
bira : erkek kardeş
xwîşk : kız kardeş
-ên : çoğul eki
Pirs Bersîv
Navê te çi ye? .............................................
Tu ji ku yî? .............................................
Navê hevala te çi ye? .............................................
Navê hevalê te çi ye? .............................................
Hevala te ji ku ye? .............................................
Hevalê te ji ku ye? .............................................
Gundê we heye? .............................................
Li gund mala we heye? .............................................
Mala we çend ode ne? .............................................
Hûn çend bira û xwîşk in? .............................................
Dîyalog
- Roj baş!
- Roj baş bira.
- Tu baş î?
- Sipas, lê tu?
- Ez jî baş im.
- Navê te çi ye?
- Navê min Sîdar e.
- Lê navê te?
- Cindî ye.
- Tu ji ku yî?
- Ez ji gundekî Diyarbekirê me.
- Navê gundê we çi ye?
- Navê gundê me Peyas e.
- Di gundê we de çend mal hene?
- Di gundê me de 25 (bist û pênc) mal hene.
- Mala te heye?
- Belê, malekî min heye.
- Mala wê keçikê li ku ye?
- Mala wê li gund e.
- Lê mala wî lawikî?
- Mala wî li bajêr e.
Kişi zamirleri üzerine kısa bilgi (öğrendiklerimizin özeti):
Daha önceki derslerde birinci çeşit zamirleri gördük. Yalın (1. Grup zamirler) zamirler, “ez, tu, ew, em, hûn, ew” biçimindedir. Yalın zamirler Kürtçede üç önemli görevi üstlenmişlerdir.
1- Geçişli (nesne alan) geçişsiz (nesne almayan) bütün fiillerin şimdiki zamanlarının çekiminde kullanılırlar.
2- Geçişsiz fiillerin geçmiş zamanlarının çekiminde kullanılırlar.
Örnek:
şimdiki zaman
geçişsiz geçişli
Ez diçim.(ben gidiyorum.) Ez dibêjim. (ben söylüyorum:)
geçmiş zaman
geçişsiz geçişli
Ez çûm. (ben gittim.) Min got. (Ben söyledim.)
3- Gelecek zaman çekiminde de yalın zamirler kullanılır.
Örnek:
Ez ê biçim. (gideceğim) Ez ê bêjim. (söyleyeceğim)
Cînavkên tewangî (bükümlü kişi zamirleri):
yekjimar (tekil) pirjimar (çoğul)
Min - Me
Te - We
Wê/Wî- Wan
Têbinî: İkinci grup ya da bükümlü kişi zamirleri iki görevi üstlenmişlerdir.
1 - Mülkiyet [malikiyet-iyelik] zamirleri olarak kullanılır.
Örnek:
pirtûka min : benim kitabım / kitabım
keça min : benim kızım / kızım
kurê min : benim oğlum / oğlum
pozê min : benim burnum / burnum
2 – İsimlerin bükümlü halinin kullanıldığı yerlerde zamir olarak kullanılırlar.
İkinci grup (bükümlü) kişi zamirlerinin isimlerin bükümlü halinin kullanıldığı yerlere bağlı olarak kullanıldığı üç durum var. [Bu durumların her birine vesile olan konuları önümüzdeki derslerden itibaren ayrı bölümler halinde işleyeceğiz.]
1. Edatlarla [bi, ji, li, bi, re, de (...)] bir araya gelince 2. grup zamirler (bükümlü zamirler) kullanılır.
Örnek;
isim - zamir
li keçikê - li wê
bi şivanî /şivên re - bi wî re
2) Tamlamalarda tamamlanan isim (dolayısıyla zamir) yalın, tamlayan isim (dolayısıyla zamir) bükümlüdür.
Örnek
İsim tamlaması
Zarokên dibistanê (okul[un] çocukları) (zarok tamlanan yalındır, dibistan tamlayan bükümlüdür)
Zamir tamlaması
Ewên wê (zarokên dibistanê, yerine)
Nanê şivanî /şivên ewê wî
Nanê şivanan ewê wan
3) Cümle içinde
a) Bir cümlede eğer fiil geçişsiz ise [geçişsiz fiilli cümlelerde nesne yoktur] özne olan isim (dolayısıyla onun yerine geçen zamir) bütün zaman çekimlerinde (geçmiş, şimdi, gelecek vs. ) yalındır, öznenin tekil ve çoğulluğu kendisinden değil, cümlenin yükleminden (fiilinden) anlaşılır.
Örnek
‘hatin’ geçişsiz filli bir cümle
Özne isim Özne zamir
Geçmiş zaman
Berx hat (kuzu geldi) Ew hat (O geldi)
Berx hatin (kuzular geldi) Ew hatin (Onlar geldi)
Şimdiki zaman
Berx tê (kuzu geliyor) - Ew tê (O geliyor)
Berx tên (kuzular geliyor) - Ew tên (Onlar geliyor)
Gelecek zaman
Berx ê bê (kuzu gelecek) - Ew ê bê (O gelecek)
Berx ê bên (kuzular gelecek) - Ew ê bên (Onlar gelecek)
b) Bir cümlede eğer fiil geçişli ise bütün geçmiş zamanlarda özne olan isim (dolayısıyla zamir) bükümlü, nesne olan isim (dolayısıyla zamir) yalındır. Bu zamanlarda nesne yalın olduğu için tekil ya da çoğulluğu fiilin çekimi sayesinde anlaşılır.
Şimdiki ve gelecek zamanlarda, özne olan isim (dolayısıyla zamir) yalın, nesne olan isim (dolayısıyla zamir) bükümlüdür. Bu zamanlarda ise özne yalın olduğu için tekil ve çoğulluğu fiil çekimi sayesinde belirlenir.
Yani ilk zamanlarda fiil nesneyi, ikinci zamanlarda özneyi belirler
Örnek
‘mêjandin’ geçişli fiiliyle
Geçmiş zaman
Mîyê berx mêjand (koyun kuzuyu emzirdi) Wê ew mêjand.
Mîyê berx mêjandin (koyun kuzuları emzirdi.) Wê ew mêjandin.
Burada çok yapılan bir yanlışa değinmekte yarar var. Özne çoğul da olsa fiil nesneye göre tekil veya çoğul çekimi alır. Yani;
Mîyê berx mêjand (koyun kuzuyu emzirdi) Wê ew mêjand.
Mîyan berx mêjand (koyunlar kuzuyu emzirdi) Wan ew mêjand.
olmalıdır
Şimdiki zaman
Mî berxê dimêjîne (koyun kuzuyu emziriyor) Ew wê dimêjîne
Mî berxê dimêjînin (koyunlar kuzuyu emziriyor.) Ew wê dimêjînin.
Mî berxan dimejîne (Kyun kuzuları emziriyor.) Ew wan dimêjîne.
Gelecek zamanlar da şimdiki zaman gibi oluşur.
Dumahîk roja inêye.
Fehim Işık
NOT: Dersler Fehim Işık tarafından derlenmiştir.
